A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

Butunni bo‘laklariga qarab ekspertiza qilish usuli. 
Yaxlit butunning turi va uni aynanlashtirish belgilariga qarab butunni 
bo‘laklariga qarab aniqlashning uch turi ajratiladi: 
1. Bo‘lishning umumiy  chegarasini borligi. 
2. Bo‘lishning umumiy chegarasini yo‘qligi. 
3. Detalning qo‘shma yaxlit buyum yoki komplekt (to‘plamga) 
tegishliligini aniqlash. 
Barcha holatlarda identifikatsiya qilinayotgan obyekt – butun, 
identifikatsiyalovchi obyekt – tekshirilayotgan qismlar (bo‘laklar) 
hisoblanadi. 
Trasologik ekspertizaning dastlabki bosqichi uning qolgan bosqich-
laridan farq qilmaydi. Bunda buyumlar bo‘lingan vaqtidan boshlab qanday 
o‘zgarishlarga uchragani (masalan matoning bo‘yalishi) muhim hisob-
lanadi. 

---

 233 
Alohida tekshirish bosqichida buyumlarning guruhiy tegishliligi 
aniqlanadi. 
Basharti buyum bir butun (monolit) bo‘lsa, uning bo‘laklari materiali 
o‘rganiladi. Bunda materialning bir turdaligi (bir hil ahamiyatga egaligi)ga 
katta ahamiyat beriladi (shisha – shishaga, yog‘ochga emas, qayrag‘och 
taxtasiga –  qayrag‘och taxtasi, eman yoki qora qayin emas). 
Agar obyekt qo‘shma bo‘lsa – bo‘laklarining vazifasi o‘rganiladi. 
Bunda buyum materialining ahamiyati yo‘q. So‘ngra obyektlarning bir-
biriga mosligi aniqlanadi, ya’ni ular tuzilishiga ko‘ra bir-biriga mos 
bo‘lishi kerak (dastak – qalpoqcha, chashka emas va hokazo, bunda 
ularning materiali turlicha bo‘lishi mumkin). 
Agar obyektlar turli xil bo‘lib, o‘zaro mos bo‘lmasa qat’iy salbiy 
xulosa kelib chiqadi. 
Obyektlarning bir xilligi va bir-biriga mosligi aniqlansa identifikatsiya 
belgilari aniqlanadi. 
Bir turdagi (monolit) buyumlarni ekspertiza qilishda bo‘linishning 
umumiy chizig‘i bor yo‘qligi masalasi hal qilinadi. Agar buning ilojisi 
bo‘lmasa (kesik joy) boshqa identifikatsiya belgilarini aniqlash maqsadida 
tekshirish o‘tkaziladi. Agar ular bo‘lmasa, ichki tarkibiy tuzilish belgilarini 
aniqlashning tegishli usullari qo‘llaniladi. 
Qo‘shma obyektlarni ekspertiza qilishda qismlarning bir-biri bilan 
bog‘lanish joylari va mazkur bo‘laklardagi identifikatsiyalovchi belgilar 
aniqlanadi. 
So‘ngra shakl, hajm, belgilarning o‘zaro joylashishini ketma ket 
taqqoslashdan iborat bo‘lgan qiyosiy tahlilga o‘tiladi. 
Qiyosiy taqqoslash natijalarini baholash – uchinchi bosqich. Unda 
ekspert bir-biriga mos va farqlanadigan belgilarni har tomonlama tahlil 
qiladi, ularning muhim identifikatsiyalovchi mohiyatini aniqlaydi, barcha 
belgilarni majmuada va dialektik birlikda tahlil qiladi.