A k a d e m I ya trasologik ekspertiza

TUSHUNCHASI VA OBYEKTLARI 
 
1. Qulflarning  tuzilishi, ishlash prinsiplari  
va tasniflanishi 
 
Turli binolar va inshootlar, seyf, shkaf, stollar qutilari va boshqa shu 
kabi obyektlarning eshiklarini yopish uchun turli mexanizm,  moslama va 
vositalardan foydalaniladi. Hayotimizda eng ko‘p tarqalgan yopish vositasi 
qulflar hisoblanadi. 
Qulf – turli eshiklarni yopish uchun xizmat qiladigan va blokirovka 
qilishni ta’minlovchi murakkab yopish moslamasi yoki ishchi shtiftlarga 
ega bo‘lgan mahsulotdir. 
Mexanik qulflar mo‘ljallangan maqsadi va tuzilishidan qat’i nazar, 
quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan iborat bo‘ladi: korpus, zulfin 
(lo‘kidon, rigel,), ushlab turuvchi (berkituvchi) moslama va kalitlar. 
Ko‘plab qulflarda saqlagich moslamalar yoki saqlagich vazifasini 
bajaruvchi alohida qismlar bo‘ladi. Har bir qulfga bir yoki bir necha shtatli 
(asl) kalit yasaladi (tegishli bo‘ladi, ilova qilinadi). 
Korpus – bu qulfning barcha tarkibiy qismlarini o‘zida joylashtira-
digan qismi (qutisi) hisoblanadi, qulfning barcha qism va mexanizmlarini 
o‘zida joylashtirish hamda to‘siqqa (eshikka) mahkamlash uchun xizmat 
qiladi. O‘yma (ichki) qulfning korpusi tashqi (yuza) planka va qopqoq 
mahkamlanadigan asosdan iborat bo‘ladi. Korpusning asosida turli 
maqsadda ustuncha joylashadi.  
Osma qulfning qopqoqli yuqori qismida, qulf yoylari uchun ikkita 
tuynuk mavjud bo‘ladi, kalit teshigi esa qopqoqda joylashadi. Juda ko‘plab 
osma qulflarda korpus yaxlit tayyorlanadi. Qulflar korpuslarining shakli va 
o‘lchamlari turlicha bo‘lishi mumkin, ularning yuza qismlari esa galvanik, 
lak-bo‘yoq, emal va boshqa himoyalovchi-dekorativ qoplamalar bilan 
ishlov beriladi. Osma nazorat qulflari boshqa turdagi qulflardan ikki 
qopqog‘ining mavjudligi bilan farqlanadi: asosiy va qo‘shimcha (nazorat), 
ularning orasiga nazorat varaqasi qo‘yiladi (1-rasm). 
 
 

---

 141 
 
 
1-rasm. O‘yma (ichki) qulfning elementlari: 
1 – qulf korpusining asosi; 2 – kalit uchun teshik; 3 – korpus qopqog‘ini mahkamlash 
uchun teshik; 4 – qulfning yuza plankasi; 5 – suvaldali qulflar uchun yuza plankadagi 
tuynuk; 6 – fiksator roligi uchun yuza plankadagi teshik; 7 – suvalda prujinalari 
uchun tayanch ustuncha;   8 – fiksatorning tayanch plankasi; 9 – yo‘naltiruvchi 
ustuncha; 10 – suvaldalarning o‘qi; 11 – korpus qopqog‘i; 12 – suvalda 
prujinalarining tayanch ustunchasi uchun o‘yiq ariqcha; 13 – zulfin ustunchasi uchun 
o‘yiq ariqcha; 14 – suvalda o‘qi uchun tuynuk; 15 – qopqoqni korpus asosiga 
mahkamlash uchun teshik. 
 
Zulfin – bu qulfni berkitish uchun mo‘ljallangan moslama bo‘lib, 
qulfni yopish zulfinning boshchasini berkituvchi planka teshigiga yoki 
yoyning berkituvchi uchidagi teshikka kiritish bilan amalga oshiriladi. 
Zulfinning tuzilishi turlicha bo‘lishi mumkin, ammo har qanday zulfinda 
ikkita majburiy element albatta mavjud bo‘ladi: xvostovik (orqa qismi, 
dumi) va boshcha (2-rasm). Zulfinning asosida turli o‘yiq ariqchalar va 
ustunchalar mavjud bo‘ladi (3-rasm).  Qulflarda bir yoki bir necha 
zulfinlar yoki bo‘lmasa, bir necha boshchali bir zulfin bo‘lishi mumkin. 
 
 
 
2-rasm. Turli yopish mexanizmli qulflarning zulfinlari. 
(Zulfinlarning boshchasi qora rang bilan ajratib ko‘rsatilgan) 

---

 142 
 
 
3-rasm. Kalitni ikki marta aylantirish bilan berkitiladigan