zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

11.5. Malakali futbolchilarning musobaqa 
faoliyati tuzilmasini diagnostik tahlil etish
Futbolda  boshqa  sport  turlari  kabi,  musobaqa  faoliyatini  (MF) 
o’rganish  muhim  ahamiyat  kasb  etuvchi  ob’ekt  hisoblanadi.  Lekin 
afsuski,  ko’pgina  savollar,  hususan  sportchilarning  yuqori  darajadagi 
individual  maxoratlari  bilan  uyg’unlashgan  guruh  taktik  harakatlarini 
(GTH) takomillashtirish hali  ham  tadqiqotlar va uslubiy  echimlari talab 
qiladi.
Musobaqada  futbolchilar  (yoki  jamoa)  harakatlarini  kuzatish 
jarayonida,  asosan  harakatlar  hajmi  va  har  tomonlamaligining 
smaradoligini  aniqlovchi  komponentlarni  ochib  berish  bilan  MF  qayd 
etiladi. Keyin esa musobaqa faoliyatini  nazorat qilish vaqtida, musobaqa 
yuklamalarining  tayyorgarlik  davrlaridagi  hajmi  va  taqsimlanishini, 
sportchi  va  jamoa  tayyorgarlik  darajasiga  ko’rsatadigan  ta’sirini 
baholash bilan hisobga olish zarur.
Futbolda MF nazorati natijalarining to’g’riligi,  qo’llaniladigan  qayd 
etish uslubiyatining aniq axborotliligi va ishochliligiga bog’liq.
MF 
ko’rsatkichlari 
pedagogik 
kuzatuv 
vositalari, 
ya’ni 
samaradorlik,  faollik,  TTH  xilma-xilligi  va  hajmi,  oyoq  va  bosh  bilan 
uzatishlar  soni,  darvozaga  zarbalar,  golli  uzatishlar,  o’tib  olish  va 
aldashlar,  to’pni  oiib  yurish,  olib  qo’yish  hamda  himoyadan  hujumga 
tish  vaqti  va  aksincha  va  guruh  taktik  harakatlari  (standart  holatlami 
bajarish -  jarima, burchak) asosida qayd etiladi.
Futbolchilar  tayyorgarligini 
boshqarish  jarayonida, 
birinchi 
navbatda  “kuchli  jamoalar,  kuchli  sportchilar  modeli”  ga  mo’ljal 
qilinishi  kerak.  Bunday jamoa  va  futbolchilar  ishtirokidagi  o’yinlarda 
aniqlangan  MF  ko’rsatkichlari  boshqarishdagi  mo’ljal  yoki  mezon 
bo’lishi mumkin.
Maxsus  adabiyotlar tahlili,  futbolda yuqori  darajada maxoratga ega 
jamoalar  MF  tadqiqotlariga  yetarlicha  e’tibor  berilayotganligini 
ko’rsatadi.
30-jadvalda  terma  jamoa  va  oliy  liga  jamoalari  bajargan  texnik 
usullar soni va sifatining o’rtacha ko’rsatkichlari keitirilgan.
Ushbu 30-jadval tahlili shuni  ko’rsatadiki, terma jamoalari  MF ning 
ayrim  ko’rsatkichlari,  ya’ni  to’pni  olib  qo’yish  va  darvozaga  zarbalar 
oliy  liga  jamoasi  ko’rsatkichlaridan  ancha  ustun.  Bu  holatda  albatta, 
Jahon 
chempionati 
muso-baqalarining 
(futbol 
bo’yicha  Jahon 
chempionatlari)  ahamiyati  Olimpiyada  o’yinlaridan  yuqori  darajada
312

---

ekanligini  hisobga  olish  lozim.  Shuning  uchun,  MF  ko’rsatkichlarining 
ahamiyatini aniqlashda musobaqa darajasini ham hisobga olish zarur.
Ammo 
boshqa 
barcha 
ko’rsatkichlarda  texnik 
harakatlar 
samaradorligi  Jahon  chempionlarida yuqori.  Asosan,  turli  yo’nalishdagi 
qisqa va o’rta uzatishlar, uzun uzatishlar, raqibni atdash, to’pni oldindan 
olib  qo’yish  hamda  shu  usullaming  umumiy  ko’rsatkichlari  kabi 
koordinatsiya jihatdan murakkab texnik usullaming farqi ahamiyatlidir.
30-jadval