zbekiston respublikasioliy va rta maxsus ta'lim vazirligi

5.4.3. Uzoq vaqt ishlash  uslublari
Futbolchilar  chidamliligini  tarbiyalashda  kichik  tanaffuslar  bilan 
qisqa-qisqa  takrorlar  krinishida  bajariladigan  anaerob  xarakterli 
yuklama juda samaralidir. Biroq bu "qattiq"  ishni  boshlash uchun, avval 
o’rtacha jadallik bilan  uzoq  davom  ettirish  natijasida yuzaga  keladigan 
"yumshoq  zamin"  tayyorlangan  bo’lishi  lozim.  Aks  holda,  intervalli 
mashg’ulot  juda  mushkul  oqibatlarga  olib  kelishi,  ya’ni  organizmda 
patologik  o’zgarishlami  paydo  qilishi  mumkin.  Bir  me’yordagi  va 
o’zgamvchan trenirovka uslublari,  shuningdek,  "fartlek"  uslublari  uzoq 
davom  etuvchi  ish  uslublariga  kiradiki,  ular  umumiy  tayyorgarlik 
davrida haftasiga 4-6  marta qo’llanishi  kerak.  Shunday  baza boMsagina 
jadal  o’tuvchi  qisqa  takrorlar  uslubidan  muvaffaqiyatli  foydalanish 
mumkin.
To’xtovsiz  davom  etadigan  ish  awalo  o’rtacha  jadallikda  bir  xil 
yugurish  (1  km  ga  5  minutda)  bilan  30  min  davomida  (mashg’ulot 
boshlarida)  va  60  min  (rtada  va  oxirgi  davrda)  davomida  bajariladi. 
Katta  hajmdagi  va  o’rtacha  jadallik  bilan  tuvchi  mashg’ulot  yurak 
hajmini  kengaytirishga  ham  yurak-qon  tomiri  tizimi  imkoniyatlarini 
yaxshilashga  ko’maklashadi.  0 ’rtacha  tezlik  optimal  darajadagi  qon 
bilan  ta’minlashga  ko’maklashadi,  u  oyoq  mushaklari  mayda  qon 
tomirlari  ishini  yaxshilaydi,  pirovardida  esa  mushaklar  kislorod  bilan 
me’yorida ta’minlanadi.
0 ’zgamvchan jadallik bilan yugurish ham ancha samaralidir. Bunda 
dastlabki tezlikni saqlagan holda, ya’ni  1000 metrga 5 minutda yugurish, 
har  200  metrda  (agar  yugurish  yoMkalarda  bajarilayotgan  blsa,  unda 
doira  tugashi  bilan)  30-50  metrga  tezlikni  "ohista"  oshirish  kerak  va 
yana yugurishni oldingi sur’atda davom ettirish darkor. Tezlikni oshirish 
kislorod  "qarzini"  kpaytiradi,  bu  "qarz"  keyingi  tezlashishgacha
164

---

qaytarilishi  kerak.  Bunday  ish  futbolchilaming  nafas  imkoniyatlarini 
yanada yaxshilaydi.
Nihoyat,  fiitbolchilar  mashg’ulotida  "fartlek"  ("tezkor  o’yin")  dan 
foyda-lanish mumkin. Buning mohiyati shundaki, sportchi yana o’rtacha 
tezlikda, odatda, baland-past joylardan yuguradi, o’zining holatiga qarab 
ma’lum masofa blaklarida jadallikni oshiradi.
Yugurishdan tashqari,  nafas olish imkoniyatlarini erkin suzish ham, 
suvdagi  to’pIi,  to’psiz  o’yinlar  ham juda yaxshi  oshiradi.  Suv  umumiy 
chidamlilikning  oshirish  va  gigienik  ta’sirdan  tashqari,  mushaklami 
yoqimli  bo’shashtiradi,  bu  holat  esa  og’ir  mashqdan  keyin  organizm 
faoliyatining  qayta  tiklanishini  yaxshilaydi.  Qorda  o’ynash,  chang’ida 
uchish  (bu  o’rinda  aynan 
sirpanish 
kim  o’zarga  uchish  emas,  albatta), 
qorda futbol o’ynash ham uzoq muddatli ish sirasiga kiradi.
Ikki  tomonlama  o’yinlar  maxsus  chidamlilikdan  ko’ra  umumiy 
chidam-lilikni  rivojlantirishga  ko’proq  yordam  beradi.  0 ’yin  sur’ati, 
kurash shiddati,  hissiy ta’sir darajasi bu rinda rasmiy yinga nisbatan 
ancha  past.  Demak,  ishning  hajmi  kam,  haqiqiy  o’yindagiga  nisbatan 
hordiq chiqarish tanaffusi ko’proq va tomir urishi, odatda, minutiga 150- 
170 marta, undan oshmaydi.
Shunday  qilib,  futbolda  chidamlilik  sifatini  muvofiq  rivojlantirish 
uchun  uzoq  muddat  o’rtacha  jadallik  bilan  ishlash  yordamida  awal 
shart-sharoitni vujudga keltirish zarur. Keyinchalik, darsning vazifasidan 
kelib  chiqib,  ish  miqdori,  kuchi  va  takrorlar  miqdorini  qat’iy  nazorat 
qilgan 
holda, 
trenirovkani 
futbolchilaming 
yini 
faoliyatiga 
yaqinlashtirish kerak.