Fiziologiyasi va gigiyenasi

Oliy  asab  faoliyati  tiplarining  klassifikatsiyasi  I.  A.  Pavlov 
ana  shu  uchta  asosiy  xossalarning  namoyon  b o iish i  asosida  quyi- 
dagilarni  farqlashni  taklif qildi:
1)  kuchli  tip,  lekin  m u vo zanat I ash m agan  q o 'zg'alish   tormozla- 
nishdan  ustun  («jonsarak  tip»);
2) kuchli tip, muvozanatlashgan asab jarayonlari tez harakatchan 
(«harakatchantip»);
3)  kuchli  tip,  muvozanatlashgan  asab  jarayonlari  kam  hara­
katchan  («tinch»,  kam  harakatchan,  inert  tip);
4)  zaif-kuchsiz tip,  asab  hujayralari  ish  faoliyatining yo'qolishi- 
ga olib  keluvchi tez charchashi  bilan xarakterlanuvchi  tip.
I. 
P.  Pavlovning  o'qtirishicha.  hayvonlarda  topilgan  oliy  asab 
faoliyatining  asosiy  tiplari  eramizdan  oldingi  IV  asrda  yashagan 
yunon  hakami  Gippokrat  tom onidan  aniqlangan  odamlarning  to 'rt 
temperamenti  -   mijoziga  to ’g 'ri  keladi.  Kuchsiz  tip  melanxolik 
mijozga.  kuchli  muvozanatlashmagan  tip  xolerik  mijozga;  kuchli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

muvozanatlashgan  harakatchan  tip  sangvinik  mijozga;  kuchli  mu- 
vozanatlashgan.  asab jarayonlari  zaif harakatchan flegmatik m ijoz­
ga  to 'g 'ri  keladi.
Ammo shuni qayd qilish kerakki, odam larning bosh miyasi katta 
yarim sharlari  ijtimoiy jonzot  singari  hayvonlarnikiga  nisbatan  an­
cha  takom illashgan  sintetik  faoliyat  xususiyatiga  ega.  Odamlarga, 
nutq  funksiyasiga ega  bo'lgan  sifat jihatidan  maxsus  asab  faoliyati 
xosdir.
1.  P.  Pavlov odamlar va hayvonlar uchun  umumiy bo'lgan o'zaro 
aloqasi,  muvozanatlashganligi  bilan  bir-biriga bog'liq  bo'lgan  sig- 
nallar tizimi bilan bir qatorda oliy asab faoliyatining maxsus odam ­
larga xos tiplarini ajratdi.
1.  Badiiv  tip.  Birinchi  signal  tizimi  ikkinchi  signal  tizimidan 
ustun  b o iish i  bilan  xarakterlanadi.  Bu  tipga  voqelikni  to 'g 'rid a n  
to 'g 'r i qabul  qiladigan.  undan keng sezgilar tarzida foydalanadigan 
odam lar  kiradi.
2.  Tafakkur  tipi.  Bu  tipga  kiruvchi  odam larda  ikkinchi  signal 
tizimi  ustunlik  qiladi.  «mutafakkirlar»  doimo  abstrakt  fikrlash  qo- 
biliyati  bilan  ajralib  turadi.
3.  Juda  ko'pchilik  odamlar.  har  ikkala  signal  tizim ining  faoli­
yati  muvozanatlashgan  o'rta-oraliq  tipga  kiradi.  Bu  tipga  kiruvchi 
odam lar  ko'rgan  narsalarini,  eshitgan  hodisa  va jarayonlar  haqida 
o 'z  fikrlarini to 'liq   va ajoyib tarzda tahlil  qilish va xulosa chiqarish 
qobilivatiga  ega.