Fiziologiyasi va gigiyenasi

Dastlabki  bolalik (boshlang‘ich  yoki  bog‘cha voshi)  (1  yosh­
dan  3  yoshgacha  b o ig a n   davr).  Bu  davr  uchun  asab  tizim ining 
morfologik  va  funksional  jihatdan  takomillashishi  xarakterlidir. 
Muskul  tizim ining  rivojlanishi  va  asab  tizim ining  koordinatsi- 
yalovchi  funksiyasi  o'tirish,  tik  turish  va  y urish  kabi  o'rganllgan 
odat  va  mahoratlarning  mustahkamlanishini  ta in in   etadi.
Uch  yoshga  kirgan  bolalarda  tinchlik  holatida  nafas  harakatla- 
rining  chastotasi  bir  daqiqada  26-24  martagacha  (yangi  tu g ilg a n  
paytda  bir  daqiqada  50-45  martagacha),  yurak  qisqarishlarining 
soni  bir  daqiqada  100-90  martagacha  (yangi  tu g ilg a n   bolalarda 
1  daqiqda  150-140  martagacha)  pasavadi.
Bolalarning  2-2,5  y oshda  barcha  20  ta  sut tishlari  chiqib  b o i a ­
di,  m e'da  shirasining  kislotalik va  fermentativ  faolligi  ortadi.  Sutli 
ovqatlardan  aralash  ovqatlarga  o'tish   ichaklarning  jadal  o'sishini 
ta 'm in   etadi.
O 'sish  jaryoni  davom  etadi.  villik  tana  bo'yining  o'sishi
2-3  yosh davrida o'rtacha  8-10  sm  ni  tashkil  etsa.  2 -3  yosh  davri-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

da  tana  vazni  4 -6   kg  ga  ortadi.  Tana  proporsiyasi  o ‘zgaradi.  N is­
batan  boshning o'lcham i  kichrayadi, yangi tug'ilgan  bolalarda tana 
uzunligini  1/4  qismidan  2 -3  yoshda  1/5  qi  sm  gacha  kaltalashadi.
Toza  havoda  yurish  bolaga  uni  о 
Tab 
turuvchi  narsalar  bilan 
faol  tanishish  imkonini  bersa,  nutqning  rivojlanishi  odamlar  bi­
lan  ancha  murakkab  kontaktlar  qilishga  «ya’ni  bolalar  bir  joyga 
bog'lanib  qolmasdan  balki  erkin  va  mustaqil  tashqi  d u n jo   bilan 
muomala qilish  davriga o'tadi»  (Sechenov)  2-3  yoshli  bolalarning 
xulq-atvori  erkin  izlanuvchanlik  faoliyati  bilan  xarakterlidir.  Bola 
har  bir  ko'ringan  narsaga  intiladi.  ushlab  ko'radi,  ichiga  qaraydi. 
ko'tarishga  harakat  qiladi.  og'zig a  soladi.  Avnan  shu  davrda  bola­
ning  qiziquvchanligi  va tajribaning  yo'qligi tufayli jarohatlar hosil 
bo'lishi  mumkin.  boshqa  bolalar  bilan  kontaktda  bo'lishi  va  atrof- 
muhit  bilan  aloqa  tufayli  o 'tkir  infeksiyalar  soni  ortadi.
Bolalarning  bu  voshida  ularning  shartli  reflektor  faoliyati  jid- 
diy  o'zgaradi.  Bola  o'zini  o'rab  turgan  hali  to 'lig 'ich a  tabaqa- 
lashtirilmagan  dunyodagi  hayotining  ikkinchi-  yilida  q o 'zg 'alish  
komplekslarining  alohida  ajratilgan  predmetlarini  qismlarga  bo'la 
boshlaydi.  Bu esa predmetlar bilan o'ynash hisobiga yuzaga keladi 
(Leontyev;  Zaporojes,  Galperin).  Shuning  uchun  bolaning  haraka- 
tini  chegaralam aslik  kerak:  mayli  bolani  o'zi  kiyinsin,  yuvinsin, 
ovqatlansin.
Predmetlar  bilan  o'ynash  hisobiga  bolalarda  mulohazalash 
funksiyasi  shakllanadi.  Keng  ko'lam da  predmetlardan  foydalanish 
hisobiga  bolalarda  harakat  analizatori  rivojlanadi.
Bolaning  ikki  yoshida predmetlarning uzoq-yaqinligiga,  og'irli- 
giga, o'lcham lariga nisbatan katta miqdorda shartli reflekslar shakl­
lanadi.
Shartli  tizimlarning  eksteroretseptiv  qo 'zg'alish lar  steriotiplari 
bilan aloqasini,  hosil  qilish  muhim  ahamiyatga  ega. Asab  faoliyat- 
larini  yetarlicha  bo’lmagan  kuchi  va  harakatchanligida  steriotiplar 
bolani  uni 
о Tab 
turgan  muhitga  moslashishini  ta'm inlaydi.
Bolalar  3  yoshgacha  bo'lgan  davrda  hosil  qilingan  shartli 
bog'lanishlar  tizimining  mustahkam  chidamliligi  va  steriotiplarni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

buzilishi  bilan  b o g ’liq  b o ig a n   o g ’riqlarni  o'zaro  aloqasi  diqqatni 
o ’ziga  tortadi:  bolalar  injiqlik  qiladi.  y ig ia y d i,  agar  u  bilan  uzoq- 
roq  vaqt  m ehmonda  qolib  ketsa  va  uni  uxlash  uchun  vangi joyga 
yotqizilsa.  u  uzoq  vaqt  uxlamavdi.  3  yoshgacha  b o ig a n   bolalarda 
turli  steriotiplarni  katta  miqdorda  hosil  qilish  faqatgina  qiyinchilik 
tu g ’dirmasdan.  balki  keyingi  hosil  qilinayotgan  har  bir  steriotip 
juda  vengil  yuzaga  keladi.  Lekin  bitta  steriotipdagi  qo'zg'alishlar- 
ning  y o ’nalish  tartibini  o'zgartirish juda  o g 'ir  masala  hisoblanadi. 
Bu  davrda hosil  qilingan  shartli  b o g ian ish lar tizimi  odamning lcel- 
gusi hayoti davom ida saqlanib  qoladi va  ahamivatini  y o ’qotmaydi.
Bolalar  hayotining  2-  yilida  nutqning  kuchli  rivojlanishi.  bola 
tom onidan  tilning  gramm atik  tuzilishini  kuchli  o ’zlashtirilishi 
boshlanadi.  Predmetlarning  ta'sirini  fikrlash.  ularning  mulohaza- 
sini  so 'z  bilan  idrok  qilishni  shakllanishida,  y a'ni  ikkinchi  signal 
tizimini  shakllanishida  hal  qiluvchi  rol  o ’ynavdi.
Ikki  yoshga  kelib  bolalarni  so 'z  lug'atida  300  ga  yaqin  so ’z 
bo'lib,  shundan  nutqning  ega  qismi  63  %  gacha,  f e ila r   23  %  ga- 
cha,  nutqning  boshqa  qismlari  14  %  tashkil  qiladi,  b o g io v ch ilar 
esa  y o ‘q.
Odatda.  bolalar  tom onidan  so 'z  faqat  voyaga  yetgan  odam lar 
bilan  narsalar  ishtirokida  faoliyat  ko'rsatgandagina  fovdalaniladi 
(O lkonin).