Ovallar. Oval fransuzcha “ovale”, yunoncha “ovum” – tuxum so‘zlaridan
olingan bo‘lib, u bir necha aylana yoylarining tutashtirilishidan hosil bo‘ladigan
tuxumsimon qavariq tekis yopiq egri chiziqdir.
55
Ovalni uning berilgan AB katta
va CE kichik o‘qlari bo‘yicha yasash.
O‘zaro perpendikular bo‘lgan ikkita
to‘g‘ri chiziq o‘tkazilib, ularning
o‘zaro kesishgan O nuqtasidan
2
AB
R
va
2
CE
r
radiuslarda
aylanalar chiziladi (13.1-rasm).
So‘ngra katta o‘qning A va kichik
o‘qning C nuqtalari tutashtiriladi.
Hosil bo‘lgan AC kesmadan AB va CD o‘qlar uzunliklari ayrimasining yarmi, ya’ni
MC kesma ayirib olinadi. Kesmalar ayrimasi AN ga perpendikular bo‘lgan va uni
teng ikkiga bo‘luvchi 12 to‘g‘ri chiziq AB chiziqni O
1
, CE chiziqni esa O
3
nuqtalarda kesadi. Hosil bo‘lgan OO
1
va OO
3
masofalar O markazdan o‘qlar
bo‘yicha o‘ng tomonga va yuqoriga o‘lchab qo‘yiladi. Aniqlangan O
1
, O
2
, O
3
va
O
4
nuqtalar talab qilingan ovalni hosil qiluvchi yoylarning markazlari bo‘ladi. Bu
nuqtalarni tutashtirsak, yoylarni chegaralovchi O
1
O
3
, O
1
O
4
, O
2
O
3
va O
2
O
4
to‘g‘ri
chiziqlarga ega bo‘lamiz. Keyin O
1
, O
2
, O
3
va O
4
markazlardan R
1
=O
1
A=O
2
B va
R
2
=O
3
C=O
4
E radiuslarda yoylar chiziladi. O‘tkazilgan 3A4, 4C6, 6B5 va 5E3
yoylar yig‘indisi ovalni hosil qiladi.
13.1-rasm
56
Aylananing
berilgan
D
diametri bo‘yicha oval yasash.
Dastlab, aylananing simmetriya
o‘qlari o‘tkaziladi va O markazdan
berilgan D (Ø) diametr bo‘yicha
aylana
chiziladi
(13.2-rasm).
To‘g‘ri
burchakli
standart
izometrik proyeksiyaning X, Y, Z
o‘qlari hosil qilinadi.
X, Y, Z o‘qlar aylana bilan L,
M, K, N, O
1
va O
2
nuqtalarda
kesishadi. O
1
va O
2
markazlardan
R(R=O
1
L=O
1
K=O
2
N=O
2
M) radiusda aylana yoylari chiziladi. Bu yoylar Z o‘qini
C nuqtada(oval kichik o‘qining yarmi) kesib o‘tadi. O markazdan R
1
(R
1
=OC)
radiusda chizilgan yoylar ovalning katta o‘qi bilan kesishib, O
3
va O
4
nuqtalarni
aniqlaydi. O
1
va O
2
nuqtalar O
3
, O
4
lar bilan tutashtirilib davom ettirilgan to‘g‘ri
chiziqlar R radiusli aylana yoylari bilan kesishib, ovalning 1, 2, 3 va 4 tutashish
nuqtalarini hosil qiladi. O
3
va O
4
markazlardan R
2
(R
2
=O
4
1=O
4
4=O
3
2=O
3
3)
radiusda yoylar chizib tutashuv nuqtalari tekis, ravon tutashtiriladi hamda izlangan
egri chiziq oval hosil bo‘ladi.
Ovoidlar. Ovoid lotincha “Ovum” – “tuxum”, “eidos” – “ko‘rinish”
so‘zlaridan olingan bo‘lib, u bitta simmetriya o‘qiga ega. Demak, bir simmetriya
o‘qiga ega bo‘lgan ovallar ovoid deb atalar ekan. Ovalda ikkita bir xil radiusli
aylanalar, ovoidda esa turli o‘lchamdagi aylanalar yoylari ishtirok etadi. Oval va
ovoidlarni katta va kichik o‘qlari orqali yasash qabul qilinganligi uchun ularni
tashkil qiluvchi aylana yoylarining o‘lchamlari, ya’ni tutashma radiuslari
berilmaydi. Uning o‘rniga katta va kichik o‘qlarning qiymatlari beriladi. Uch hil
ko‘rinishdagi ovoidlar bo‘lib, ular quyidagilardir.
1. Oddiy ovoid. 2. Cho‘ziq ovoid. 3. To‘mtoq ovoid.
Quyida oddiy ovoidning yasalishini ko‘rib chiqamiz.
13.2-rasm
57
Berilgan AB eni bo‘yicha oddiy ovoid
yasash kerak bo‘lsin. AB kesmaning O o‘rta
nuqtasidan
2
AB
R
radiusda
aylana
chiziladi (13.3-rasm). O nuqtadan AB
diametrga perpendikular bo‘lgan to‘g‘ri
chiziq
o‘tkazib, uning aylana bilan
kesishgan O
1
nuqtasi aniqlanadi. O
1
nuqta A
va B nuqtalar bilan tutashtiriladi. So‘ngra A
va B nuqtalardan (ular tutashma markazi hisoblanadi) R
1
=AB radiusda yoylar
chizib, ularning AO
1
va BO
1
to‘g‘ri chiziqlar davomi bilan kesishgan 1 va 2
nuqtalari aniqlanadi. Nihoyat, O
1
nuqtadan R
2
( R
2
=O
1
1= O
1
2) radiusda yoy
o‘tkaziladi. Natijada AB, B1, 12 va 2 A yoylar to‘plami oddiy ovoidni hosil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |