Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Qisman konvertirlanadigan valutalar. Ular ma’lum pul 

---

 

279

operatsiyalarini o‘tkazish uchun yoki cheklangan holda boshqa valutaga 

almashadigan pul. Bu pul o‘z-o‘zidan jahon puli emas, uning amal qilish 

doirasi cheklangan. Masalan, Shveysariya franki erkin konvertirlangan 

bo‘lsa, Fransuz franki bunday emas, u cheklangan holda konvertirlanadi. 

Bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlarda, jumladan, mam-

lakatimizda konvertirlangan valutaning bo‘lmasligi, uning jahon 

bozoriga, xususan, kapital bozoriga chiqishiga to‘sqinlik qiladi. 

Konvertirlangan valuta yo‘q joyga xorij kapitali oshiqmaydi. Bozor 

iqtisodiyotiga o‘tishning sharti, eng avval pulni ichki konvertabelligini 

ta’minlash – mamlakat ichki bozorida milliy pulning xorijiy valutaga 

erkin ayirboshlanishini ta’minlashdir. 

So‘ngra esa pulni tashqi valuta bozorida konvertirlash zarur bo‘ladi. 

Shunday valutaning yuzaga kelishi jahon iqtisodiyotiga qo‘shilishning 

muhim sharti hisoblanadi.  

Konvertirlanmaydigan valutalar boshqa valutaga almashtirilmaydi. 

Ularning sohibi bo‘lgan mamlakatlarning iqtisodiyoti qoloq, eksport 

potensiali zaif, shu sababli bu yerda xorijiy valuta zaxiralari oz bo‘ladi. 

Konvertatsiya milliy iqtisodiyotni jahon xo‘jaligiga qo‘shilishiga olib 

keladi, shu bois u ertami-kechmi hamma yerda yuz beradi. 

[173]. Banklar valutalar kotirovkasini o‘tkazganda valuta bo‘yicha: 

 

sotuvchi kursini; 

 

sotib oluvchi kursini belgilaydilar. 

Valutani kotirovka qiluvchi bank valuta bitimini doimo o‘zi uchun 

qulay bo‘lgan kurs bo‘yicha tuzadi. Banklar doimo xorijiy valutani sotib 

olganidan ko‘ra qimmatroqqa sotadilar. Masalan, Nyu-York va London 

valuta birjalarida dollarning funt sterlingga to‘g‘ri kotirovkasi amalga 

oshiriladigan bo‘lsa: 

 

1 f.st. = 1,4620 dollar – bu sotib olish kursi; 

 

1 f.st. = 1,5060 dollar – sotish kursi. 

Ko‘rinib turibdiki, Nyu-York banki Angliya valutasini arzonga sotib 

olgan va qimmatiga, ya’ni 1 f.st.ga ko‘proq dollar (1,5060) ga sotgan. 

To‘g‘ri kotirovkada sotuvchi kursi doimo sotib oluvchilar kursidan 

yuqori bo‘ladi. o‘rtadagi farq marja  deyiladi va bankning foydasini 

tashkil qiladi.  

Marja hajmi turli omillarga bog‘liq. Odatda beqaror konyunktura 

davrida, valuta kurslaridagi farqdan zarar ko‘rishi ehtimoli yuqori 

davrlarda marja oshadi. Marja miqdoriga shartnoma hajmi ham ta’sir 

etadi: u kichik bo‘lsa, marja yuqori bo‘ladi. Rasmiy axborotnomalarda 

---

 

280

valuta sotish va sotib olish bo‘yicha yoki ikkala kurs, ulardan bir yoki 

o‘rtacha kurs ko‘rsatilishi mumkin. O‘rtacha kurs – sotuvchi va sotib 

oluvchi kurslarning o‘rta arifmetigi. Sotuvchi o‘rtacha kursi – sotuvchi 

va o‘rtacha kursning o‘rta arifmetik qiymati. Xaridor o‘rtacha kursi – 

xaridor va o‘rtacha kursning o‘rta arifmetik qiymati. 

Xalqaro to‘lov aylanmasida xorijiy valuta naqd emas, balki naqdsiz 

holatda amal qiladi. Tabiiyki, turli xil to‘lov vositalari kurslari turlicha, 

chunki ularning ishonchlilik va valuta riski darajalari turlichadir. 

Telegraf o‘tkazmasi bo‘yicha valuta kursi eng yuqoridir, chunki unda 

xorijiy valuta shu zahoti yoki kelasi kuni to‘lanadi. Bu operatsiya valuta 

riskini deyarli chetlab o‘tishga imkon beradi. Odatda, ularning kurslari 

rasmiy byulleten va kotirovka jadvallarida e’lon qilinadi. Boshqa to‘lov 

vositalari kursi u asosida aniqlanadi.