Microsoft Word nizami g?NC?Vi-sirl?R x?Zin?SI. doc

_______________ Milli Kitabxana _______________ 
12 
 
hökmdar ideyası  şəklində ifadə edirlər. Guya Nizaminin məqsədi  ədalətli 
hökmdar surəti yaratmaq imiş ki, şair sonrakı əsərlərində buna çalışmış, lakin 
arzuladığı ideal hökmdar surətini İskəndərin simasında, son əsərində yarada 
bilmişdir. Nizami yaradıcılığında xalq və hökmdar probleminin həllinə, 
inikasına bu cür yanaşmaq birtərəfli və yanlışdır. Nizaminin məqsədi ideal 
şah obrazı yaratmaq olsaydı, ilk əsərindən başlayaraq son əsərinəcən istənilən 
qədər ədalətli şah surətləri yarada bilər, onlarda heç bir nöqsan da görməzdi. 
Nizami dühasının böyüklüyü ondadır ki, mütəfəkkir şair xalqla hökmdar, 
fərdlə  cəmiyyət arasındakı münasibətləri və bu münasibətlərin kölgəli 
cəhətlərini qorxmadan, cəsarətlə açıb göstərə bilmiş, onların səhvlərini, 
cinayətlərini üzlərinə deməkdən çəkinməmiş, ibrətləndirmək, qorxutmaq, 
öyrətmək, xəbərdarlıq etmək yolu ilə onları  ədalətə, insanlığa, sülhə 
istiqamətləndirmişdir.  Əsərlərində  şahların  ədalətini təsvir etmək Nizami 
üçün az əhəmiyyətlidir, dövrün hökmdarlarını isə  xəcalətləndirmək, 
utandırmaq, həvəsləndirmək, ağıllandırmaq yolu ilə  ədalətə yönəltmək, 
onların  ədalətli olmasına nail olmaq şairin zəngin  ədəbi irsinin əsas 
qayələrindən birini təşkil edir. 
"Sirlər xəzinəsi"  əsərindəki bir çox məqalət və hekayələrini də  şair onu 
çox narahat edən, düşündürən problemə  həsr etmişdir. "İnsanın mərtəbəsi 
haqqında" birinci məqaləti, "Ədalət və insafı gözləmək haqqında" ikinci 
məqaləti, "Padşahın rəiyyətə qayğı göstərməsi haqqında" üçüncü məqaləti, 
hekayələrdən "Özündən naümid olub bağışlanan padşahın hekayəsi", 
"Nuşirəvan və bayquşların söhbəti", "Sultan Səncər və qarı", "Zalım padşahla 
zahidin dastanı", "Bir şahzadənin hekayəsi" və başqalarını xatırlamaq 
kifayətdir. Həmin hekayə  və  məqalətlərdə hamını düşündürən aktual bir 
məsələ - hökmdarın xalqla rəftarı  məsələsi qoyulub həll edilir. Dahi şair 
dövrünün zalım hökmdarlarını gah axirətlə qorxudur, gah zülmün bu dünyada 
onlara zərər, ziyan yetirəcəyini xatırladır, onları xalqın qəzəbi ilə hədələyir. 
 
Aləmi kim fəth eləyər zülm ilə.  
Mülkü ədalətlə alarlar ələ.  
Məmləkət ədlilə olar payidar,  
İşlərin əql ilə olar bərqərar. 
  

---