Microsoft Word nizami g?NC?Vi-sirl?R x?Zin?SI. doc

_______________ Milli Kitabxana _______________ 
15 
 
Dəxlini mülkün talayır oğrular,  
Dul qarılardan çəkilir sorğular. 
 
Şahın üzünə, hərəkətlərinə diqqətlə baxan qarı onu yaxşıca öyrənir, 
hökmdarın bu zülmdə  iştirak etdiyini, özbaşınalıq və cinayətlərə  şərait 
yaratdığını başa düşür. Bu yerdən hekayənin ikinci hissəsi başlayır.  Əgər 
birinci hissədə qarı  şikayətçidirsə, ikinci hissədə bir ittihamçı - xalq 
ittihamçısıdır. Qarı onu şahlığa layiq olmayan qul, qarətçi, utanmaz, hünərsiz, 
oğru adlandırır. Qarının bu sözləri ildırımtək çaxır, alov kimi saçılır. 
Hekayənin axırında Nizami lirik ricətə keçir, əsərdə  təsvir edilən hadisələri 
öz dövrü ilə əlaqələndirərək yazır: 
 
İndi ədalətdən, aman, yox soraq,  
Qaçmış o, Simürğə aparmış pənah.  
Mavi bu çardaqda abır yox daha,  
Əsla bu torpaqda görünmür həya.  
Qalx, Nizami, yaş axıt sən yenə,  
Qan yaşı səp qanlar olan qəlbinə. 
 
Böyük sənətkarın xalqın halına nə qədər ürəkdən yandığını, elin faciəsinə 
necə acı göz yaşları tökdüyünü, sadə adamların dərdindən ayrı bir dərd-qəmi 
olmadığını göstərən və  şərhə, izaha ehtiyacı olmayan bu alovlu, həm də 
fəryad dolu misraları Yaxın və Orta Şərq İntibahında humanizm ideyalarının 
ən yüksək, misilsiz bir ifadəsi kimi qiymətləndirsək, səhv etmərik. 
Dərin ifşaedici məzmunu etibarilə "Zalım padşahla zahidin dastanı" və 
"Sultan Səncər və qarı" hekayələri bir-birinə çox yaxındır.  Əgər "Sultan 
Səncər və qarı"da  şah məmurlarının cinayətləri və  şahın bu cinayətlərə 
laqeydliyi  əks olunmuşsa, "Zalım padşahla zahidin dastanı"nda feodal 
gerçəkliyinin başqa bir kölgəli cəhəti açılıb göstərilmişdir. Sultan Səncər 
şikayətləri eşitmir,  əhəmiyyət vermir, cinayətkarları  cəzalandırmır, onlara 
şərait yaradırsa, bu hekayədə  təsvir edilən zalım padşah daha qəddardır. O, 
hər tərəfi casuslarla doldurmuşdur, haqq deyən dilləri kəsdirir,  şahın 
zülmündən  şikayət eləyənləri məhv etdirir. Onun ölkəsində  şahın  əleyhinə 
danışmaq ən qorxulu cinayət sayılır. Bu isə Nizami dövrünün mənzərəsidir. 
Ona görə də Y.E.Bertels bu hekayəni "Sirlər xəzinəsi"nin açarı və poemanın  
 
  

---