O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta′lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Qalay 
 
Bu  modda  tanada  ko‘payganida  saraton  kasalligi  xavfi  kuchayadi. 
Uning  vujudda  miqdori  oshmasligi  uchun  birinchi  navbatda  yashash  joylari, 
uylar,  dam  olish  joylari,  oshxonalar,  choyxonalar  katta  serqatnov  yo‘llardan 

---

195 
 
kamida 500 metr chetroqda bo‘lishi kerak. Chunki avtomobillarning tutuni va 
uning  g‘ildiraklaridagi  rezinalar  yeyilishidan  havoga,  yerga  va  suvga  ko‘p 
miqdorda  qalay  tarqaladi.  Bunday  havodan  nafas  olish  saraton  bilan  og‘rish 
xavfini tug‘diradi. 
Ichki  yonuv  dvigatelli  avtotransportlar  serqatnov  bo‘lgan  yo‘llar 
yaqinida  yashaydigan  bolalar  tengqurlariga  qaraganda  asabiy,  serjahl,  o‘qish 
va o‘rganishga qiziqmaydigan bo‘ladi. Buning asosiy sababi ularda nafas olish 
orqali  tanada  qalay  miqdorining  ko‘payishidir.  Bunday  bolalar  orasida 
jinoyatga moyillari ko‘p bo‘ladi, chunki qalay miya faoliyatini ishdan chiqarish 
xususiyatiga ega.  
Qadimda  Rimda  vino  tayyorlashda  unga  qalayli  qozonlarda 
tayyorlangan uzum sharbatini qo‘shib mazali qilishgan. Bunday vino tarkibida 
qalay ko‘p bo‘lib, uni iste'mol qilganlar ichak sanchig‘i kasalligi bilan og‘rigan. 
Bu og‘riq yuzaga kelishidan oldin kishining umumiy holati yomonlashadi, ichi 
dam bo‘ladi, ko‘ngli ayniydi, yurak bezovta qiladi. 
Serqatnov  katta  yo‘llar  chetidagi  daraxt  barglarning  kuz  kelmasidan 
sarg‘ayib  qolishi  ham  ko‘p  hollarda  mashinatransport  vositalaridan  tarqalgan 
qalay sabablidir.