|
Suvda eruvchi vitaminlar
Suvda eruvchi vitaminlarga B vitaminlar kompleksi, C, P vitaminlar
riradi.
B1 vitamini (tiamin)
Bu vitamin tarkibida oltingugurt unsuri (yunoncha tionoltingugurt)
mavjudligi bois u tiamin deb ataladi. U avvalambor asab tizimining faoliyati
uchun zarur. Shuning uchun ham tiamin taqchilligida polinevrit (beriberi)
kasalligi yuzaga keladi. U yana oqsillar, yog‘lar, uglevod va suv almashinuvida
qatnashuvchi fermentlar tarkibiga kiradi. B
1
vitamini donlarni murtagi va
kepagida ko‘p bo‘ladi, kepagi to‘liq ajratilgan yuqori navli unlardan
tayyorlangan mahsulotlarda (non, makaron, harxil pishiriqlar va boshqalarda)
tiamin kam uchraydi. Shuning uchun iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda
yashovchi aholi orasida unga taqchillik katta, chunki ular kepagidan va
po‘stlardan obdon tozalab tayyorlangan taomlar bilan ovqatlanishadi. Tanada
tiamin yetishmasligi dastlab xotiraning pasayishi, serjahillik, asabiylashish,
uyquning buzilishi, ish qobiliyatining pasayib ketishiga olib keladi. Agar uning
o‘z vaqtida oldi olinmasa, oyoqlar qaqshab og‘riydi, kishi yurganda tez
charchab qoladi, kichik va katta boldir mushaklarida og‘riq paydo bo‘ladi,
yurak qon tomirlari hamda me'da ichaklar faoliyati buziladi. Bunday belgilar
ko‘pchilikda kuzatiladi va uning sababi nimada ekanligi hammaga ham ma'lum
emas. Bunday paytlarda, albatta, vrachga murojaat qilish kerak, lekin kundalik
iste'mol taomlaringizni bir taxlil qilish ham muhimdir. Agar ular tiamin kam
uchraydigan mahsulotlardan iborat bo‘lsa, bilingki, asosiy sabab B
1
vitaminining taqchilligidadir. Yana shu narsaga e'tibor qilish kerakki, tiamin
ishqoriy sharoitda juda tez parchalanadi va kislotali muhitga barqaror bo‘ladi.
Balki yegan taomlaringizda, B
1
vitamini yetarli bo‘la turib, ovqat ishqorli bo‘lsa
ham yegan taomlaringizda u allaqachon parchalanib ketgan bo‘ladi. Shu narsa
aniqlanganki, bu vitamin kofe ta'sirida tez parchalanib ketar ekan. Agar odam
ovqatida uglevodlar, ayniqsa, shirinliklar ko‘p bo‘lsa, B
1
vitaminiga ehtiyoj
oshib ketadi. Kofe ichishni xush ko‘radigan, ovqat o‘rnida turli hil shirinliklar
163
yeb yuradigan, yoshlarning oyoq og‘rig‘i, parishonxotirlik, asabiylashish,
kayfiyat buzilishi kabi holatlardan shikoyat qilishi ko‘pincha shu sabablidir.
Bunday ahvolni shirinliklarga o‘ch yosh bolalarda ham teztez uchratamiz.
Shuning uchun ular ovqatida B
1
vitaminiga boy mahsulotlar bo‘lishiga alohida
e'tibor berish kerak. Tiamin yana yong‘oq, dukkaklilar hamda cho‘chqaning
jigar, buyraklarida, xamir va pivo achitqisida ko‘p uchraydi.
Turli xil xastaliklar tufayli ko‘p miqdorda doridarmonlar qabul qilish
vujudning bu vitaminga nisbatan talabini ancha oshirib yuboradi. Shu bois
davolanayotgan bemorlar ovqatida tiaminli mahsulotlarning serob bo‘lishi
maqsadga muvofiq.
Bizning sharoitimizda yashaydigan mahalliy aholi ovqatida uglevod
boshqalarnikidan ko‘p bo‘ladi. Asosan non va un mahsulotlari iste'mol
qiladigan aholi orasida tiaminga bo‘lgan talab ma'lumotnomalarda
keltiriladigan me'yoriy ko‘rsatkichlardan ancha yuqori bo‘ladi. Gap shundaki,
uglevodlar ko‘p iste'mol qilinganda qonda pirouzum va sut kislotasi oshib
ketadi, natijada ularning oksidlanish jarayonlari buzilib zararli ta'sir qiladi.
Oqibatda yuqorida aytib o‘tilgan noxushliklar yuzaga keladi. Bunday
holatlarning oldi olinishida B
1
vitamini tengi yo‘q darmondoridir. Shuning
uchun ham ular ovqatida B
1
vitamini ko‘proq bo‘lishiga erishish qishloq
joylarida asosiy vazifalaridan biri bo‘lishi kerak. Aks holda kattakichik,
ayoluerkaklar asabiylashadigan, ishtahasi, ish qobiliyati past, xotirasi kuchsiz
bo‘lib qoladi.
Kundalik iste'mol taomlarida tiaminning talab miqdoridan kam bo‘lishi
ayol va erkaklarda jinsiy qobiliyatni pasaytirib yuboradi. Bu kamchilikni
bartaraf qilish uchun har kuni 100 g yong‘oq yoki endi unib chiqqan bug‘doy va
boshqa don maysalaridan, xamir va pivo achitqisidan, dukkaklilar donidan,
hayvonlarning jigar, yurak, miya va buyraklaridan iste'mol qilish kifoya.
14-jadvalda tiamin uchraydigan mahsulotlar haqida ma'lumot keltirilgan.
15-jadval
B
1
vitamini uchraydigan manbalar (100 g da mg hisobida)
Mahsulotlar
B
1
vitamini
Mahsulotlar
B
1
vitamini
No‘xat
Loviya
Soya
Grechka
0,81
0,50
0,94
0,43
Bug‘doy non
Bug‘doy kepagi
Achitqi (xamirturush)
Cho‘chqa go‘shti
0,23
0,75
0,60
0,52
164
yormasi
Qora non
0,17
Mol jigari
Mol yuragi
0,30
0,36
Do'stlaringiz bilan baham: |
