Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Amaldagi  sof  daromad  (D
S
)  –  o`rganilgan  davrda  korxona  tomonidan 
amaliy baholarda olingan iqtisodiy samarani ifodalaydi: 
D
S
 = N – (JX + SF) 
N – investitsion loyihani amalga oshirishdan olingan natija (+,-); 
JX – joriy xarajatlar;  
SF – soliq va boshqa to`lovlar foizi. 
Investitsiyalar  o`rnini  qoplash  muddati  –  statistika  amaliyotida  muhim 
va keng tarqalgan ko`rsatkichi hisoblanadi. 
Uni  aniqlash  uchun  investitsion  loyihani  amalga  oshirish  boshlangan 
kundan  boshlab  qilingan  xarajatlar  summasi  o`rnini  qoplaguncha  ketgan  vaqt 
bilan aniqlanadi. 
Investitsiyalar o`rnini qoplash muddati (T
qoplash
) quyidagi uch xil vaqtni o`z 
ichiga oladi: investitsiyalash oldi vaqti (T
io
), investitsiya vaqti (T
in
) va ob`ektdan 
foydalanish  davrida  o`rnini  qoplash  vaqti  (T
o`q
).  Ular  qandaydir  vaqt  birliklarida 
o`lchanadi: kun, hafta, oy, yil. 
T
qoplash muddati
 = T
io
 + T
in
 + T
o`q
  
Ammo  amaliyotda  investitsiyalash  oldi  davrini  boshlang’ich  davrini 
aniqlash qiyinchilik tug’diradi, shuning uchun kapital qo`yilmalar o`rnini qoplash 

---

 
167 
davrini, uni moliyalashtirish boshlangan vaqtdan boshlab hisoblanadi. U holda bu 
ko`rsatkich quyidagicha hisoblanadi: 
T
qoplash muddati
 = T
in
 + T
o`q
  
Investitsiyalash  davri  deb  ikki  vaqt  orasidagi  vaqtni:  investitsion  loyihani 
moliyalash  boshlangan  kundan  (odatda  investor  tomonidan  buyurtmachi  yoki 
ijrochi  hisob  raqamiga  pul  mablag’larini  birinchi  marta  o`tkazgan  kundan 
boshlab)  to  ob`ektni  korxona  asosiy  faoliyati  balansiga  o`tkazilgan  kungacha 
bo`lgan davrni o`z ichiga oladi (ob`ektni qabul qilish kuni aktda ko`rsatiladi). 
Investitsion  ob`ektni  o`rnini  qoplashning  bevosita  vaqti  (asosiy  o`rnini 
qoplash  muddati)  uni  ekspluatatsiyaga  topshirish  kunidan  boshlanib,  uni 
investitsion  qo`yilmalarning  o`rni  qoplangan  kungacha  bo`gan  davrni  o`z  ichiga 
oladi.  Bu  vaqtning  uzunligi  faqat  hisob-kitob  qilish  bilan  aniqlanadi  va  uning 
mohiyati quyidagicha: 
o`rnini  qoplash  muddatini  boshlanish  davrini  aniqlash  juda  oson;  bu 
ob`ektni  ishga  tushirilgan  kunidan  boshlanadi.  Ob`ekt  o`rnini  qoplangan  kunini 
quyidagicha aniqlanadi: 
shu  davr  ichida  olingan  foyda  summalari  yig’ib  boriladi  (amaldagi  sof 
daromad) va u shu ob`ektga qo`yilgan kapital qo`yilmalar bilan solishtiriladi (oy, 
yil va h.k.). SHu davrda yuqorida qayd etilgan shart bajariladi: amalda yig’ilgan 
sof  daromad  hajmi  ob`ektga  qo`yilgan  kapital  qo`yilmalarga  teng  yoki  undan 
ko`proq bo`ladi yoki boshqacha qilib aytganda, 


K
A
D
q
o
T
i
r




`
1
; o`rnini qoplash 
muddati tugamaganligini ifodalaydi. 
Lekin  kapital  qo`yilmalarning  to`liq  o`rnini  qoplash  momentini  o`rnatish 
uchun bevosita o`rnini muddatini hisob-kitob qilish yo`li bilan aniqlanadi (T
b.u.q.
) 
T
b.u.q.
 = T
ep
 – T
da
 
bunda,  
T
ep
 – investitsion ob`ektni ekspluatatsiyaga kiritilgan kundan 
boshlab, o`rnini qoplash muddati tugagan davr (yil) orasidagi 
vaqt o`rnini qoplash muddati bo`lib hisoblanadi