Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Material  aylanma  mablag’lar  zahirasiga  jalb  etilgan  investitsiyalar  shu 
davrda  ular  qoldig’ining  o`zgarishini  xarakterlaydi.  Uni  davr  boshidagi  va  davr 
oxiridagi qoldig’ining farqi sifatida olinadi. 
Ishlab  chiqarilmagan  aktivlarga  investitsiyalar  hajmi  ikki  qismdan 
iborat:  ishlab  chiqarilmagan  material  aktivlarga  uzoq  muddatli  qo`yilmalar 
(masalan, erga, tabiiy resurslarga, tabiatdan foydalanish ob`ektlariga egalik qilish 
huquqi)  va  ishlab  chiqarilmagan  nomaterial  aktivlarga  sarflangan  uzoq  muddatli 
qo`yilmalar (masalan, mualliflar bilan bitim va kelishuvlar, ishlab chiqarilmagan 
aktivlarni sotib olish optsionlari va h.k.). 
Bu  tizimdagi  har  bir  ko`rsatkich  umumiy  investitsiyalarning  aniq  bir 
qismini  xarakterlaydi  va  ular  tarkibi  ayrim  ko`rsatkichlarning  ulushi  bo`yicha 
o`rganiladi. 
Har  bir  korxona  va  firmaning  rivojlanish  darajasini  bilish  uchun 
investitsion  imkoniyatlarni  baholash  lozim,  binobarin,  ularning  investitsion 
salohiyatini  aniqlash  kerak  bo`ladi.  Bunda  ularning  faqat  investitsiyaga  jalb 
qilinishi mumkin bo`lgan moliyaviy va boshqa resurslarini mavjudligini e`tiborga 

---

 
162 
olish  bilan  birga,  ularni  qo`yish  shartlari  mavjudligi,  ularning  samaradorligini 
ham e`tiborga olish lozim bo`ladi. 
Korxonaning  investitsion  salohiyati  bozordagi  hozirgi  sharoit  va  holatni 
hisobga olgan  holda eng ko`p  jalb  etilishi mumkin  bo`lgan investitsion  resurslar 
hajmini ifodalaydi. Bozor iqtisodiyoti davrida bu ko`rsatkichning ahamiyati juda 
yuqori  hisoblanadi,  chunki  shunga  qarab  korxona  rahbari  yoki  menedjeri 
investitsion loyihalar bo`yicha asosli qaror qabul qilish imkoniyatini beradi. 
MHT  yo`nalishi  bo`yicha  korxonalar  investitsion  salohiyatini ikki  qismga 
ajratish mumkin: 

  yalpi milliy jamg’arish; 

  potentsial xorij investitsiyalari. 
Yalpi  milliy  jamg’arish  alohida  korxona  chegarasida  investitsion 
salohiyatning  asosiy  qismini  tashkil  etib,  u  ichki  jamg’armalar  hisobidan  tashkil 
topadi. Avvalo ular amortizatsiya ajratmalari, korxona ixtiyorida qoladigan foyda, 
uning  faoliyati  davrida  amalga  oshirgan  jamg’armasi  va  boshqa  xususiy 
mablag’lari. Qo`shimcha manbalar sifatida qarzga olingan va byudjetdan tashqari 
mablag’lar: bank kreditlari ko`rinishida, byudjetdan tashqari fondlar mablag’lari, 
lizing  bo`yicha  asosiy  fondlar  va  h.k.  jalb  etilgan  mablag’larga  yana  har  xil 
darajadagi  byudjetlardan  olingan  mablag’lar,  masalan,  davlatning  maqsadli 
dasturlari va h.k. 
Korxonaning  potentsial  xorijiy  investitsiyalari  uning  rivojlanishi  uchun 
qo`yilgan  to`g’ri  kapital  qo`yilmalar,  kapital  transfertlar,  xorij  mamlakatlari 
yuridik  va  jismoniy  shaxslarning  sabablari  va  h.k.  Bularning  hajmi  uncha  katta 
bo`lmay,  asosan  bozor  kon`yunkturasiga  bog’liq  bo`ladi.  Bular  haqidagi 
ma`lumotlar  ekspert  baholash  yo`li  bilan  faoliyat  yurituvchi  qo`shma 
korxonalardan olish mumkin. 
Korxonalar investitsion faoliyatining asosiy qismi kapital qo`yilma sifatida 
amalga  oshiriladi  va  ular  ishlab  chiqarish  faoliyatini  rivojlantirishda  muhim  rol’ 
o`ynaydi.