Сборник тезисов «Ипак ва зираворлар»

 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 
1. O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonuni, 1999-y 20 –
avgust. 
2. Sh . Mirziyoyev “ Turizmni tubdan rivojlantirish” qarori 2016 4-yanvar 
3. “Xalq so’zi “ gazeta 2018 yil 38- son 
4. M. Tuxliyeva “Turizm asoslari” uslubiy qo’llanma 2014-yil T
5. M. Aliyeva “Mehmonxona menejmenti” darslik 2007 –yil T 
6. 
www.UNWTO.com
 
7. 
www.tripadvaisor.com
  
8. 
www.turkishtour.tr
  
9. http//.adenya/hotel//.apk
Maxmudova S.X., Jumayev R.G’., 
Buxoro, O`zbekiston 
TURIZMNI RIVOJLANTIRISHDA MILLIY BAYRAMLARNING O`RNI
(NAVRO`Z XALQ SAYLI MISOLIDA) 
 
Xalqimizning ming yillar osha og’izdan-og’izga o`tib, sayqallanib kelayotgan 
noyob ma`naviy durdonalari intellekt va fikr asri hisoblangan XXI asrda ham beqiyos 
ma`no va mazmun kasb etadi. O`zbek xalqi badiiy tafakkurining voqelikka badiiy-
estetik munosabati xalq og’zaki ijodida yaratilgan qo`shiqlarda ham o`z aksini topgan 
desak yanglishmaymiz. Milliy urf-odatlar, milliy tantana va bayramlar kishilar 
tafakkurini kengaytiruvchi durdonalar hisoblanib, turizmni takomillashtirishning 
muhim omili hisoblanadi. 
Asrlar davomida sayqallanib, gohida turlanib, yana birida tuslanib kelgan 
milliy madaniyatimizning rivojlanish bosqichlari turli-tuman ko`rinish kasb etadi. 

---

332 
O`zbekiston Respublikasining barcha hududlarida Navro`z bayrami bir xil nom bilan 
atalib kelinadi. Bundan tashqari, Buxoro, Jizzax, Samarqand, Surxondaryo, 
Qashqadaryo va Navoiy viloyatlarida ”Navro`z” atamasi bilan birga “yilboshi” nomi 
ham qo`llaniladi. Abu Bakr ibn Ja`far Narshaxiyning qayd etishicha, “Varaxsha katta 
qishloqlar jumlasidan bo`lib, Buxoro kabi edi. U Buxoro shahridan qadimiyroqdir. 
Bu qishloqda har o`n besh kunda bir kun bozor bo`ladi, yilning oxirida esa, yigirma 
kun bozor qilib, yigirma birinchi kuni Navro`z – yangi yil bayramini o`tkazadilar. 
Buni “Navro`zi kishvarzon” – dehqonlar navro`zi deydilar. Buxoro dehqonlari yil 
kunlari hisobini o`sha kundan boshlaydilar va bunga e`tibor beradilar”[1].
Ota-bobolar Navro`zda “kun g’amini sahar ye, yil g’amini bahor ye” maqoliga 
amal qilib, bahorgi dala ishlariga, yumushlariga tushib ketadilar. Yerdan rizq-ro`z 
undirish maqsadida don sochadilar. Yosh bolajonlar “oq terakmi ko`k terak”, 
“boychechak”, “chillak ”, “varrak” o`yinlarini aynan shu kuni xursandchilik ila 
boshlaydilar. Kattalar esa, dalada don sochib, ko`chat o`tkazib, ko`klam bilan 
ko`ngillarni yayratadilar. Navro`z shunchaki quvnash, dil rozlarini kuylash, turli irim-
sirimlaru, urf-odatlar yig’indisigina emas, balki uning zamirida xalq va millat tarixi, 
madaniyati, san`ati, falsafasi, orzu-amallari, dunyoqarashi, ruhiyati, dunyoviy va 
diniy tasavvurlari, mifologik qarashlari jam bo`lgan yaxlit bayramdir. Uning har bir 
marosimi, urf-odati, aytimi, naqli, rivoyati qo`shiqlarida ilg’or umuminsoniy g’oyalar 
yotadi. Folklorshunos M.Jo`raevning qayd etishicha, “Navro`z bayrami o`z tarkibiga 
boychechak, lola, qizil gul, qizg’aldoq bilan aloqador” gul sayillari; yilning oxirgi 
chorshanbasida o`tkaziladigan “oxirgi chorshanba” udumi, ariq – zovurlar tozalanib, 
yangi bog’lar barpo etiladigan “hashar” an’anasi, yil boshida qilinadigan “qozon 
to`ldi” udumi ilk ko`klamda dalaga birinchi marta qo`sh chiqarib, don ekish odati 
“shoxmoylar” marosimi, etti xil dondan “Navro`z go`ja” pishirish hamda etti xil 
ko`katdan ko`k somsa tayyorlash odati, arg’imchoq uchish, sumalak, halim va halisa 
tayyorlash, varrak uchirish, qo`chqor, xo`roz, tuya urishtirish an’analarini ham o`z 
ichiga olgan muhtasham milliy qadriyatlarimiz hisoblanadi[2].
O`zbekistonda Navro`z bayramining nomoddiy madaniy meros ob`ekti sifatida 
muhofaza va himoya etilishi uchun qonuniy asoslar yaratilgan. O`zbekiston hukumati 
rahbarining 1989 yildagi “Navro`z” bayramini umumxalq shodiyonasi sifatida keng 
nishonlash to`g’risidagi farmoni navro`zning keng ko`lamda bayram qilinishi, bu 
qadimiy bayramning barcha uzvlari tiklanishi va muhofazaga olinishi uchun zamin 
hozirladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1990 yil 3 maydagi “Navro`z xalq 
bayramini o`tkazish to`g’risida”gi 2-sonli farmoni Navro`z bayrami mamlakatning 
barcha hududlarida umumxalq shodiyonasi sifatida keng nishonlanayotgan hamda bu 
qadimiy bayramning tarkibidagi badiiy-estetik qadriyatlar, folklor san`ati asarlari va 
milliy hunarmandchilik an`analari tiklanishi bilan bog’liq izchil jarayon 
boshlanganligidan dalolat beradi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992 yil 
23 maydagi “Navro`z” xayriya jamg’armasining ishini tashkil etish va rivojlantirish 
to`g’risida”gi 279-sonli farmoyishi, O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 
131-moddasi (Bayram (ishlanmaydigan) kunlari)da Navro`z bayrami har yili 
nishonlanadigan 21 mart sanasining dam olish kuni deb e`lon qilinganligi, ko`chalar, 
mahallalar, shaharchalar, mavzelar, o`yingohlar, madaniyat va istirohat bog’lari, 
aholining maishiy va dam olish maskanlari, bekatlar va boshqa jug’rofiy 

---

333 
ob`ektlarning “Navro`z” nomi bilan atala boshlanganligi Navro`z bayramining davlat 
miqyosida milliy qadriyat namunasi sifatida ulug’langanligiga yorqin dalil bo`la 
oladi. 
2010 yil 7 oktyabrda Vazirlar Mahkamasi tomonidan “2010-2020 
yillarda nomoddiy madaniy meros ob`ektlarini muhofaza qilish, asrash, targ’ib qilish 
va ulardan foydalanish Davlat dasturi” tasdiqlangan. Mazkur dasturda Navro`z 
bayramini ilmiy o`rganish, muhofaza qilish va targ’ib etish chora-tadbirlari 
belgilangan.
Ma`lumki, Navro`z bayrami bir yoki ikki kun emas, balki butun boshli 
Hamal oyida 30 kun o`tkazilgan. Unga ko`ra har bir kunning o`z urf-odatlari, irim-
sirimlari bo`lgan. Shunday bazm va sayl kunlarida urushlar to`xtatilgan. Gina-
guzorlar unitilib tantanalar qilingan. Kishilar o`z tafakkurlarini ulug’ niyatga 
qaratishgan. Nosiriddin Rabg’uziy shunday onlarni 
Lola sag’roqin icharda sayrar usrub sanduvoch, 
Turna un tortib o`tarda sakrashur baqlan qo`zi. 
Lola, binafsha, boychechak kabi gullar bahor elchisi, ko`klam darakchisi 
bo`lsa, bulbul shodlanib sayrashiga ko`ra ezgulik timsoli sifatida taassurot uyg’otadi. 
Ayni ko`klamda bulbul nag’mayu–noz qilib sayrasa, har bir faslning qanday 
kelishidan ya`ni yoz va qishning qanday siru-sinoati borligidan darak beruvchi turna 
un solib o`tadi. Shunda durkun qo`zi, qiru-adirlarda sakrashib o`ynaydi. Va nihoyat, 
turna ham qaldirg’och kabi bahordan darak beradi. O`xshatish san`ati asosida 
qurilgan ushbu baytda lirik qahramonlarning ma`naviy olami, tabiatni anglash 
asosida “Men”ligini kashf etganligidan dalolatdir.
Navro`z taomi hisoblangan Sumalak pishirilayotganda qozonni kovlash nasib 
etmagan kishi bir yil davomida o`zini-o`zi aybdor sanab yashaydi. Navro`zni shu 
ma`noda e`tiqod sobitligi yo`lidagi bayram deyish ham to`g’riroq bo`ladi. Zero, 
navro`z horigan charchagan qalblarni uyg’oqlikka dadillikka undaydi. Ogahiy 
ta`kidlaganidek,
Qilib oyini mehr og’oz Navro`z, 
Kelib qish faslin etti yoz Navro`z. 
Demak, navro`z har bir ko`ngilni yayratuvchi, qalbga yoz iforini 
taratuvchi fasldir. Mudroq ko`ngillarni mehnatga, shijoatga yo`llaguvchi Navro`zda 
ijro etiluvchi har bir misra, aytim, rivoyat, afsona va miflarda shuningdek, marosim 
va tayyorlanadigan taomlarda sehrli kuch bor. U doimo ezgulikka chorlaydi.
Xalqona ohangda yozilgan misralarda “Ko`k yerga xabar tutib” yangi kun, 
yangi yil, ko`klam kelganligidan jarchi bo`lib, darak berayotir. Ichki kechinma lirik 
tuyg’uning navro`zona kayfiyatga eshligi bor bo`lsin. Umuman, Birinchi 
Prezidentimiz I.Karimov ta`kidlaganlaridek: ”Navro`z xalqimizning yuragini va 
yorug’ tuyg’ularini o`lmas ruhi va ma`naviyatini o`zida yorqin namoyon etadigan eng 
qadimiy, eng ardoqli, asl milliy bayramimizdir, desak ayni haqiqatni aytgan 
bo`lamiz”[3]. 
Xulosa qilib aytganda, Navro`zning bugungi kundaki ahamiyati, avvalo bu 
bayramning mehr muruvvat, oqibatlilik, yaxshilik, ezgulik, yaratuvchanlik, 
bunyodkorlik, 
saxiylik, 
qut-baraka 
va 
oila 
xotirjamligi 
g’oyalarini 
mujassamlashtirganligi bilan belgilansa, turistlarni jalb qilishning ta’sirchan 

---

334 
mexanizmi hisoblanadi. Mazkur tadbir hozirgi davr kishilarining badiiy 
tafakkurigacha bo`lgan ulkan ma`naviy qadriyatlar silsilasini o`zida yaxlit holda 
jamlagan hayotbaxsh shodiyonadir. U xalqlarni birlashtiradi, tinchlikni ta’minlaydi.