«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

465 
 
Технология муки кормовой на основе рыбной чешуи 
Кормовую муку хранят в мешках, сложенных в штабеля, и в других видах 
тары раздельно по маркам и видам упаковки на поддонах в хорошо 
вентилируемых помещениях, не заражѐнных вредителями, при температуре не 
выше 30 
о
С и относительной влажности не более 75 %.
 
Литература 
1. ГОСТ 31339-2006. Рыба, нерыбные объекты и продукция из них. Правила 
приемки и методы отбора проб (с Изменениями N 1, 2). 
2. Головина, Н. А. Методы гематологических исследований в
ихтиопатологической практике / Н. А. Головина // Экспресс-информация

---

466 
GIDROLIZLANGAN FIBROINNING KUMUSH VA OLTIN(III) IONLARINI 
SORBSIYALASH XOSSASI 
X.O. Eshchanov, M.M.Baltayeva, N.N.Razzoqberdiyev, B.G‘.Arslonboyeva 
Urganch davlat universiteti
Noorganik sorbent moddalardan tashqari tabiiy polimer sorbent moddalar ham 
mavjud. Bularga misol qilib tabiiy paxta tolasidan olingan mikrokristallik sellyuloza, 
tabiiy ipak fibroini moddalarini ko‘rsatish mumkin.
Tabiiy ipak tolasi o‘z og‘irligiga nisbatan 30% gacha nam yutishi aniqlangan. 
Bundan tashqari manbalarda ipakga turli gazlarning sorbsiyalanishi ko‘rsatilgan [1]. 
Fibroin tolasi har xil moddalarni yutish xossasiga ega. Jumladan tuzlar 
eritmasidan rux, qo‘rg‘oshin, temir, qalay, xrom ionlarini, kraxmal, shakar, yelimlar, 
tannin sovun moddalarini o‘ziga sorbsiyalaydi. Fibroin suvda o‘ziga nam yutish 
imkoniyatiga ega-natijada cheklangan bo‘kishi 30-40% ga teng. Sof fibroinning 
namlikni saqlashi ipakka nisbatan 1,2 % ga kam. Tabiiy ipakning amorf qismlari 70% 
namlikni, kristall qismlar esa 30% namlikni yutadi. Kislotalar va ayniqsa ishqorlar 
eritmalarida fibroinning boʻkishi ortadi. Fibroinning ishqorlarda bo‘kishi qaytmas 
xarakterli bo‘lishi mumkin [2]. 
Tabiiy ipak fibroini polifunksional tarkibli modda bo‘lgani uchun, uni sorbent 
sifatida qo‘llash imkoniyatlari juda katta. Ipak olish korxonalarida hosil bo‘luvchi 
ipakning tolali chiqindilaridan sorbsiya xossasi yuqori bo‘lgan gidrolizlangan fibroin 
(GF) olindi. Gidrolizlangan fibroinni turli sharoitlarda olish o‘rganildi va optimal 
sharoit aniqlandi [3]. Ipakning tolali chiqindilaridan oq rangli kukunsimon GF olindi. 
Ipak fibroinidan olingan kukunsimon GF zarrachalarining sirt yuzasida yoriqlar 
va g‘ovakliklar vujudga kelishi tufayli sorbsion xossa kuchayadi. Ammo suvli 
eritmalarda bo‘kish xossasiga ega polimerlarning sorbsiyalash xossasini aniqlashda 
ba’zi qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. Chunki eritmada bo‘kuvchi sorbent ham erituvchini, 
ham erigan moddani o‘ziga yutadi. Bu esa sorbsiya jarayonidan oldingi va keyin 
qolgan eritmaning konsentratsiyalari farqidan sorbsiyalash darajasini aniqlashda 
xatoliklarni paydo bo‘lishiga olib keladi. Bunday holatlarda agar sorbent yuqori harorat 
ta’sirida parchalanuvchi yoki biror moddada eruvchan bo‘lsa uning sorbsiyalash 
darajasini aniqlash mumkin. 
GF da sorbsiya jarayonini olib borganda ham xuddi yuqoridagi xususiyat ya’ni 
sorbsiya jarayonida bo‘kish kuzatiladi. GF ning sorbsion xossasini aniqlash maqsadida 
0,015M li Au
3+
va Ag
+
ionlarini ma’lum vaqtlar davomida sorsiyalash xususiyatlari 
o‘rganildi (1- va 2-rasmlar). GF ning Au
3+
va Ag
+
ionlarini sorsiyalash xossasini 
aniqlash uchun metall ionini yutgan sorbet filtrlab olinib, mufel mechda 650-700˚C 
haroratda to‘liq parchalangunicha qizdirildi. Olingan qoldiqlar xona haroratigacha 
sovutildi. Kumushli qoldiq konsentrlangan nitrat kislotada va oltinli qoldiq esa zar 
suvida to‘liq ertildi. Olingan eritmalardagi kumush va oltinning konsentratsiyalarini 
spektrofotometriya usulida aniqlandi.

---

467 
1-rasm. Au
3+
ionlarining GF ga sorbsiyalanish darajasi 
2-rasm. Ag
+
ionlarining GF ga sorbsiyalanish darajasi 
Eritmalardagi kumush va oltinning miqdorini bilish orqali GF kukunlariga qancha 
miqdorda Ag
+
va Au
3+
ionlarini sorbsiyalaganini bevosita aniqlash mumkin. Olib 
borgan tadqiqotlarimiz natijasida 0,015 M li kumush ionlari tutgan eritmada sorbsiya 
jarayoni 24 soat vaqtdan keyin deyarli o‘zgarmaganligi kuzatildi va sorbsiyalash 
darajasi 100 mg/g ga tengligi aniqlandi. Au
3+
ionlarining GF ga sorbsiyalanish jarayoni 
528 soat davomida kuzatilib borildi. Au
3+
ionlarini sorbsiyalash darajasi 16 soatdan 
keyin deyarli o‘zgarmaganligi va sorbsiyalash darajasi o‘rtacha 660 mg/g ga teng 
bo‘lishi aniqlandi.