Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

3. Boʻlim bo‘yicha mashqlar. Qurilishbop havoy ohak 
 
1  misol.  10%  namlikdagi  10  t  ohaktoshni  tulik  pishirganda  qancha  miqdorda  
soʻnmagan ohak olinadi? 
Yechish:  Ohaktoshni  qizdirish  vaqtida  tarkibidagi  10%  namlik  buglanadi  va 
bunda quruq ohaktosh 10000 – 1000 = 9000 kg = 9 t qoladi. 
Ohaktoshni  parlanish  formulasida  1  t  ohaktoshdan  qancha  ohak  olish 
mumkinligini aniqlash mumkin: 
SaSO
3  

 SaO + SO
2
 
100      -   56 + 44 
1000    -   X 
 
shundan sung 9 t ohaktoshdan qancha ohak olinishini aniqlash mumkin: 
    560

9 = 5040 kg 
2  misol.  Tarkibida  3%  qattiq  jins  aralashmasi  bo‘lgan  100  kg  soʻnmagan 
ohakdan quruq usulda sungan ohak olish uchun qancha suv talab qilinadi? Bunda suv  
yuqotish (sachrashi, buglanishi) oxirligi bo‘yicha 6% ga teng. 
Yechish: Kimyoviy birikish xususiyati bor bo‘lgan soʻnmagan ohak miqdori: 
SaO + N
2
O = Sa(ON)
2 
56         18             74        nisbiy molekulyar ogirligi. 
Demak, kimyoviy birikish xususiyati bor bo‘lgan SaO miqdori 
SaO – 97 kg (100 – 3 = 97kg) 
Kerakli suv miqdori nazariy jixatdan reaksiyadagi nisbiy molekulyar ogirligidan 
aniqlanadi: 
56   :    18    =   97   :   X 
X  =  31,2 l 
Suv miqdori nazariy jixatdan 31,2 l ga teng ekan. Amalda esa suv miqdori 6% li 
yuqotish hisobiga, nazariy  suv miqdori 106% ni tashkil etadi: 
кг
Х
560
100
56
1000




---

59 
 
31,2 + 1.9 = 33,1 l 
3 misol. Tarkibida 50% (ogirligi bo‘yicha) suv bo‘lgan ohak xamirini oʻrtacha 
zichligi aniqlansin. Kukun shaklidagi gidrat ohakning zichligi 2,05 g/sm
3
. 
Yechish. 1 t ohak xamirida 500 kg ohak va 500 kg suv bor. Ohakni egallagan 
mutlak (absolyut) xajmi: 
ga teng bo‘ladi. 
Suvni  xajmi  500  sm
3
  boʻlsa,  ohak  xamirini  egallagan  mutlok  (absolyut)  xajmi 
244+500=744 sm
3
 ga teng bo‘ladi. Ohak xamirini oʻrtacha zichligi 
ga teng bo‘ladi. 
4  misol.  Aktivligi  (SaO  miqdori)  70%  bo‘lgan  1  t  soʻnmagan  ohakdan  ogirligi  va 
xajmi bo‘yicha qancha miqdorda ohak xamiri olish mumkin. 
Ohak xamirida suv umumiy ogirlikdan 50% ni tashkil etadi. 
Ohak xamirini oʻrtacha zichligi 1400 kg/m
3
. 
Yechish. 1 g. mol soʻnmagan ohakdan olinadigan sungan ohak miqdorini kimyoviy 
reaksiyadan foydalanib aniqlaymiz: 
SaO + N
2
O = Sa(ON)
2 
56     +  18   =     74   
1 t soʻnmagan ohakdan   
sungan ohak chikadi. 
Soʻnmagan ohakni aktivligi 70% boʻlsa, sungan ohak miqdori 
bo‘ladi. 
Ohak xamirida ogirligi bo‘yicha 50% ohak va 50% suv bo‘lganligi uchun, 1225 kg 
ohak uchun 1225 l suv sarflanadi, shunda ohak xamiri ogirligi bo‘yicha 2450 kg va 
xajmi bo‘yicha 2450:1400 = 1,75 m
3
 ga teng bo‘ladi. 
3
244
05
,
2
500
см

3
/
1340
744
1000
м
кг

кг
1221
56
74
1000


кг
1225
3
,
0
7
,
0
56
74
1000











---

60 
 
5  misol.  Tarkibida  10%  tuproq,  10%  kum  va  2%  nam  bo‘lgan  10  t  ohaktosh 
pishirilganda qancha soʻnmagan ohak ajralib chikadi. Pishirilgan ohakni miqdori va 
aktivligi aniqlansin? 
Yechish.  
1. Ohaktosh qizdirilganda buglanadigan suv miqdorini aniqlaymiz:  
10000 

 0,02 = 200 kg 
2. quruq ohaktosh miqdori 10000 – 200 = 9800 kg teng bo‘ladi. 
         3.  Pishirish  jarayonida  tuproq  uz  tarkibidagi  kimyoviy  boglangan  suvni 
kuyidgicha yoʻqotadi: 
                     Al
2
O
3
    

    2SiO
2
     

  2H
2
O 
                     102      +    120       +       36  = 258  
Tupirokdagi suv miqdori        
ni tashkil etadi. 
Demak, ohaktosh tarkibida qoladigan – tuproq miqdori 
0,1 

 9800 (1-0,14) = 843 kg. 
Kum esa pishirish jarayonida xech parchalanmaydi,  u ohaktosh tarkibida 0,1

9800 = 
980 kg miqdorida bo‘ladi. 
SHunda toza ohaktosh miqdori 9800 – (843+980)= 7977 kg ga teng bo‘ladi. 
1 t ohaktoshdan 560 kg toza kesak ohak ajralib chikadi 
SaSO
3
 = SaO + SO
2 
100  =  56    + 44 
7977 kg toza ohaktoshdan ajralib chikadigan toza ohak miqdori  
7977

0,56  =  4467  kg  ga  teng  bo‘ladi.  Tarkibidagi  tuproq  va  kum  aralashmasini 
ajralib  chikmasligini  hisobga  olsak,    4467  +  843  +  980  =  6390  kg  ohak  ajralib 
chikadi. 
Ohakni aktivligi (SaO miqdori) 4467:6390 = 0,70 yoki 70% ni tashkil etadi.  
14
,
0
257
36

кг
560
100
56
1000



---

61 
 
Soʻnmagan kukun ohak ishlatilganda, ohak qorishmasini kotgan monolitga aylanishi 
uni suv birikib qotishi hisobiga boradi. Uning qotishi SaO ni suv bilan birikib, xosil 
bo‘lgan (SaON
2
) ni avval kolloid sung kristall xolatga utishi natijasida ruy beradi. 
Ohak  bilan  suv  aralashgan  vaqtida  ajralib  chikadigan  issiklik  uning  qotishini 
tezlashtiradi va mustaxkamligini oshiradi. 
Ishlatilishi. Ohakni asosan gishtdan devor terish uchun va suvok uchun ishlatiladigan 
past markali qorishmalar olishda ishlatiladi. Ohak silikat betonlari, silikat gishtlari va 
boshqa  avtoklav  buyumlari  uchun  bog‘lovchi  material  hisoblanadi.  Bo‘lak-bo‘lak 
ohak temir yul vagonlarida, usti berk mashinalarda va konteynerlarda uyilgan xolatda 
tashiladi.  Mayda tuyilgan ohak konteynerlarda bitum shimdirilgan koplarda tashiladi. 
Soʻndirilmagan ohakning  xamma  xillari  qurilishda  nam  ta’sir etmaydigan  usti  berk 
xonalarda saklanishi kerak. Agar ohak kogoz koplarda boʻlsa, uni 10-20 kun ichida 
ishlatish lozim