Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

“Implikatsiya  deyilganida,  kitobxon  yoki  suhbatdosh  muloqot 

jarayonida duch keladigan, muallif tomonidan matn hosil qilishda qoʻllanilgan 

verballashmagan  shakllardagi,  kitobxon  yoki  suhbatdoshning  oʻzi  anglab 

olishga moʻljallangan  noverbal  (nazarda  tutilgan,yashirin  )  axborotlar 

tushuniladi. Shu nuqtayi nazardan tadqiqotlarda «implitsitlik», implikatsiya», 

---

 

83 

«implikativ»  «tagma’no»(podtekst)  kabi  tushunchalarning  aralash  ishlatilib 

kelinayotganligini,  koʻpincha  ular  turli  tipdagi  presuppozitsiyalar,  semantik 

murakkab  shakllar,  turli  shakllarda  nazarda  tutilgan,  verbal  ifodalanmagan 

axborot turlari bilan aralash ishlatilib kelinayotganligini ta’kidlash joiz” [2.74-

75-bet].  Sh.Safarov  implikatura  va  presuppozitsiya  oʻrtasidagi  farqni 

quyidagicha tushuntiradi: “ Implikatura doimiy boʻlmagan, matnda tez oʻzgarib 

turadigan,  hatto  yoʻqolishi  mumkin  boʻlgan  ma’no,  mazmun  elementidir. 

Presuppozitsiya esa, aksincha, matnda yoʻqolmaydigan, doimiylik xususiyatiga 

ega boʻlgan mazmuniy hodisadir. Bu ikki hodisaning yana bir farqi shundaki, 

presuppozitsiya koʻpincha lisoniy shakl bilan bogʻliqdir, implikatura butunlay 

ma’no  doirasiga  kiradi  va  lisoniy shaklning oʻzgarishi  unga  qariyb  ta’sir 

oʻtkazmaydi” [4.133-bet] 

Presuppozitsiya  ham,  implikatsiya  ham  yashirin  ma’no  ifodalovchi 

hodisalar boʻlsa-da, ifodalanishi, qabul qilinishi, anglanishiga koʻra bir-biridan 

farq  qiladi.  “Shunday  qilib,  implikatsiya  tushunchasi  ifodalanmagan  ma’no 

(axborot),  ifodalanmagan  fikrdan  vujudga  keladigan  xulosa,  ikki  yoki  undan 

ortiq  lisoniy  birliklarning  nutq  jarayonidagi  mantiqiy-ma’noviy  bogʻlikligini 

ifodalaydi” [1.78-bet]  

Implisitlik  presuppozitsiyadan  farqli  ravishda  unga  ishora  qiluvchi 

lisoniy vositalar ishtirok etmaydi. Bu jihatdan implikatsiya tagma’noga oʻxshab 

ketadi.  M.Hakimov  presuppozitsiya  va  tagmanoʻni bir-biridan  farqlash 

kerakligini aytib oʻtgan.  

Umuman,  presuppozitsiya  axborotni  yashirin  ifodalashiga  koʻra 

implisitlikni hosil qilsa-da, tilshunoslar ta’kidlaganidek aynan bir hodisa emas. 

Nutqda  yashirin  ifodalangan  presuppozitsiyani  til  egalari  unga  ishora 

qilayotgan  til  birliklari,  koʻp  hollarda  koʻmakchilar,  yuklamalar,  morfologik 

vositalar yordamida anglab olishlari mumkin. Implisitlik esa anglanmay qolishi 

mumkin, bu jihatdan u tagma’noga yaqin turadi.