natijasida yurislingvistika nomi bilan yangi fan yuzaga keldi. Bu ikkala fan
67
oʻzaro aloqadorlikda qonun tilini oʻrganishni taqazo etadi. Qonun tili ham
oʻzining ma’lum bir tarixiga ega. Qadimgi davrlardan boshlab ayrim olimlar
yuridik til haqida ma’lumot berganlar. Sharqning buyuk mutafakkiri Abu Nasr
Forobiyning “Talxisu navomisi Aflotun” (Aflotun qonunlari mohiyati) nomli
asarida qonunlarning mazmun va mohiyati toʻgʻrisida Platon tomonidan
yozilgan asarga batafsil sharh beriladi. Bu asarda ta’kidlanishicha, Platon
qonunlarning tili masalasiga ham alohida e’tibor qaratib, bu haqda shunday
yozadi: “Sohibi qonunning har bir guruh odamlarga murojaati tushunarli
boʻlishi lozim. Buning uchun qonun chiqaruvchi odamlarning idrok etish
imkoniyatlarini hisobga olishi kerak, toki odamlar uni tushunsinlar. Chunki
odamlarga biror narsani tushunish va amalda qoʻllash qiyin boʻlishi mumkin.
Tushunmovchilik bunday sohibi qonundan voz kechishga turtki va agʻdarib
tashlashga sabab boʻlishi mumkin” [1, 24-bet] . Shuningdek, Aristotel ham oʻz
asarlarida yuridik til, uning oʻziga xos tabiati haqida alohida toʻxtalib oʻtgan.
Eramizning I-III asrlarida esa qonun tilining yuksak namunasini Rim huquqida
koʻrish mumkin. Bu davrda Rim huquqshunoslari huquqiy bilimlarni
rivojlantirish bilan birga qonun tili, uning oʻziga xos jihatlari toʻgʻrisidagi ham
mukammal ma’lumotga ega boʻlganlar. Ular qonunlarni aniq va qisqa, qonun
tuzish talablariga toʻla rioya qilgan holda tuzganlar, huquqiy normalarni
ravshan, tiniq, tushunarli boʻlishiga asosiy e’tiborni qaratganlar. Shuning
uchun ham bu xususiyatlar Rim qonunchiligining ustun tomoni hisoblanadi. Bu
qonunlar hali haligacha oʻzining puxta va pishiqligi bilan qonunchilikning eng
yuksak namunasi boʻlib xizmat qilmoqda. Shuning uchun ham koʻplab buyuk
daholar, sarkarda va podsholar oʻz qonunlari va kodekslariga Rim qonunchilik
uslubini asos qilib olganlar va oʻz qonun tuzuvchilaridan Rim qonun tuzish
uslubiyatini oʻrganishni, uning eng muhim zarur jihatlarini anglashni talab
etganlar. Jumladan, Petr I oʻz qonunlariga, Napoleon oʻz kodekslariga Rim
qonunchilik texnikasini ijodiy oʻzlashtirib, qonunlarini shu davr nuqtai
nazaridan mukammal tuzishga erishganlar. Mahmud Koshgʻariyning “ Devoni
lugʻatit turk” [2, 63-bet] nomli asarida qator terminlar yoxud terminlarning fe’l
68
shakllari oʻz ifodasini topganligini ta’kidlab oʻtish joiz. Bu terminlarning
ayrimlarini koʻrib chiqsak: ichkin er – josus, aygʻoqchi, jalafar – shoh elchisi,
jalachi er – har narsada odamga tuhmat qiluvchi, badgumon shaxs, kuchagi -
zoʻrlik qildi, boshatdi – taloq qildi va boshqalar. Buyuk alloma Alisher Navoiy
asarlarida huquqshunoslikka bevosita aloqador boʻlgan yuzlab termin
ishlatilgan. Jumladan, uning “Mahbub ul qulub” nomli asarida qozilar haqidagi
oʻn ikkinchi faslda shunday deyilgan: “qozi islom binosiga arkondur na
musilmonlar xayr va sharriga (yaxshilik va yomonlik) nofizi farmondur
(hukm yurituvchidir) Shar’iy hiylalar guruhidan koʻngli ochiq, fuqaho
Do'stlaringiz bilan baham: