Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Kayumars  –  bu  podsho  haqidagi  mif  qadimgi  Oʻrta  Osiyo  xalqalari 

orasida  keng  tarqalgan.  Uning  turli  xil  variantlarini  qadimiy  yozma 

manbalardan  “Avesto”,  “Tarixi  Tabariy”  hamda  Abu  Rayhon  Beruniyning 

“

Oʻtmish  xalqlardan  qolgan  yodgorliklar”  nomli  kitobida,  Firdavsiyning 

“Shohnoma”  asarida  koʻrish  mumkin.  Kayumars  (“Avesto”da  “Gaya 

Maretan”(ba’zi oʻrinda “Gaya Martan”-“gaya” – hayot, “Martan” – oʻlik, inson” – 

umimiy ma’no “tirik oʻlja”)

 6

; pahlaviy tilida “Gayomart”(Kayomart); fors tilida 

“Kavomars”; 

tojik 

tilida 

“Kayumars”; 

“Giyos 

ul-lugʻat”da 

esa 

“Kayumars”(“Gavomard”)) – “”Oʻlim hayoti”, “inson hayoti” yoki “tirik murda” 

degan  ma’noni  anglatib,  fors  mifologiyasida  birinchi  odam.  Vediylar 

ta’limotidagi  “Martanda”ga  qiyoslanadi.  Manixeylikda  “Gexmurd”  ismi  bilan 

nomlangan. Fors dostonchiligida birinchi hukmdor deb yuritiladi. Boshqa bir 

afsonalarga koʻra  Kayumars  –  Xorazmda  yashagan.  “Govomard”  soʻzi 

etimologiyasi  nazar  solsak,  bu  soʻz  fors  tilidan  tarjima  qilinganda,  (“gov”  – 

buqa, “mard”- odam) – “inson-buqa” deb tarjima qilinadi.  

---

 

55 

Hushang  -  (fors  tilida  “Hoshang”;  “Avesto”da  “Haoshyanxa”) 

Kayumarsning  Siyomak  oʻgʻlidan  nabirasi. 

“Hushang”  soʻzi  xitoy  tilida 

“chunguang” – “koʻldagi bahor yogʻdusi” deb tarjima qilinadi.

  

Tahmuras  –  (boshqa  tillarda  kelishi:  Teimurazi,  Taymuraz,  Tahma 

Urupi). Alisher Navoiy yozishicha uning qarorgohi Marvda joylashgan. “Avesto” 

da  bu  nom  “  Tahma  Urupi”  shaklida  kelib,  “tulki  terisiga  oʻrangan  bahodir”, 

“poʻstin  bilan  qoplanib  yuruvchi  bahodir  tulki”  yoki  “kuchli  tana”  degan 

ma’nolarni anglatadi. 

7 

Jamshid – (qadimiy fors tilida “Yama”, “Avesto”da “Yima Xshayta”(qirol, 

hukmdor”,  E.  Benvenist,  M.  Drezden  tomonidan  “Yima  yaraqlovchi”,  “Yima 

porlovchi” deb tarjima qilingan; Edvard Fitsgerald esa “Yima” soʻzini “jamshid” 

deb  tarjima  qilgan;  boshqa  manbalarda  “Jemshid”,  “Jam”,  “Yim”).  Jamshidni 

ba’zilar  Sulaymon  paygʻambarning aynan oʻzi  deb  ta’kidlashadi.  Jamshid 

sharobni ixtiro etganligi uchun, shoirlar oʻrtasida “Qadahiy” (Jomi Jam) nomi 

bilan ham mashhurdir.  Keyinchalik  topilgan  qadimgi  hind  braxmanlari 

afsonalariga koʻra,  bu  hikoyaning  hind  afsonalaridan  naql  etilgani  ma’lum 

boʻladi. Haqiqatan, Zardusht brahmaniylar dinidan ajralib chiqib, alohida bir 

mazhab  ta’sis  etgani  uchun  Vatanidan  badargʻa  qilinib,  Eronga  kelib  qolgan. 

Shunga  binoan  eroniylar  qadimgi  hind  afsonalarini  oʻrganishgan.  Qadimgi 

Eronning  tarixi  Zardushtning  tarixiy  kitobi  boʻlmish  “Zandovasto”dan 

olingandir. Qadimgi hind afsonalarida “Jamshid” yoki “Jomo Shaydo” quyoshni 

anglatuvchi  bir  ma’bud  ismi  boʻlib,  bu  ismni  tashkil  qiluvchi  soʻzlarning 

birinchisi(jomo) – “hukmdor” va ikkinchisi(shaydo) – “quyosh” degani boʻlib, 

“quyosh hukmdori” degan ma’noni anglatadi.