Namangan davlat universiteti xalqaro munosabatlar va diplomatiya tarixi

Uzoq  Sharq  Respublikasining  Vashingtondagi  delegatsiyasi.  Uzoq 
Sharq 
delegatsiyasining 
Vashington 
konferensiyasiga 
kelishi 
davlatlarni 
kutilmagan  vaziyatga  olib  keldi.  Delegatsiyaga  norasmiy  ravishda  NKVD  vakili 
Yazikov boshchilik qildi. 
Delegatsiya  kelishi  bilanoq  memorandum  chop  ettirdi.  Memorandumda 
delegatsiya Amerika bilan diplomatik aloqalar o’rnatishni va yapon interventlarini 
qurolli  kuchlarini  evakuvatsiya  qilish  maqsadida  Vashington  konferensiyasida 

---

159 
ishtirok etishni xohlayotganini yozadi. AQSh UShR Yaponiyaga qarshi qo’llashga 
qarshi  emasdi.  Ammo,  shu  bilan  birgalikda  AQSh  UShR  boshqalar  bilan 
tenglashtirgisi  kelmasdi.  22-  dekabr  kuni  Yuz  UShR  delegatsiyasini  qabul  qildi. 
Delegatsiya  konferensiyada  ishtirok  etishni  talab  qildi.  Yuz  ularga  “Sibir 
masalasi”da  yordam  berishga  va’da  berdi,  biroq,  konferensiyada  ishtirok  etishiga 
qarshilik  qildi.  Ayniqsa,  delegatsiyani  ishtirokiga  yapon  va  fransuzlar  qarshilik 
qildi.  Yaponlar  Vladivostokda  oq  gvardiyachilardan  guruh  tuzib,  ularni 
konferensiyaga UShR delegatsiyasiga qarshi yubordi. 
Yaponiyani bu manyovrga javoban UShR delegatsiyasi 1922- yil yanvarda 
bir  qancha  oshkor  etuvchi  muhim  hujjatlarni  chop  etdi.  Bu  materiallar  ichida 
Yaponiya  va  Fransiya  o’rtasida  UShRda  Yaponiyaga  butkul  qaram  davlat  tuzish 
to’g’risidagi kelishuv bor edi. Yana  unda  Yaponiyaning 1921-  yil  2- sentyabrdagi 
Fransiya bilan  yashirin kelishuvini tasdiqlovchi  notasi bor edi. Shuningdek, 1921-
yil 12- martdagi Fransiya, Yaponiya va oq gvardiyachilar o’rtasidagi kelishuv ham 
chop etildi. Bu kelishuvda Yaponiya va Fransiya hukumati Vrangelning armiyasini 
UShRga  tashlashi  va  ularga  UShR  hukumatini  chetlashtirishga  yordam  berishi 
aytilgandi.  Yaponiya  kompensatsiya  sifatida  Uzoq  Sharqda  butkul  hukmronlikni 
qo’lga kiritishi kerak edi. 
UShR delegatsiyasini bunday oshkora sensatsiyaga olib keldi. AQSH katta-
katta  gazetalari  bu  hujjatlarni  qayta-qayta  chop  eta  boshladi.  Amerikada  bu 
faktlarni  tekshirishni  talab  qilishdi.  Fransiya  va  Yaponiya  bu  dokumentlar  sohta 
ekanini ta’kidlashardi. Biroq, senator Bor bu hujjatlar haqiqiy ekanini ta’kidladi. 
23-  yanvar  kuni  “Sibir  muammosi”  konferensiyaning  Uzoq  Sharq 
komissiya  yig’ilishiga  taqdim  etildi.  Birinchi  bo’lib  Yapon  delegati  Sidehara 
chiqish qildi. Sidehara dayren kelishuvlari Yaponiyani Uzoq Sharqda hech qanday 
ustunlikka harakat qilishi kerak emasligini ta’kidladi. Shu qatori komissiya qo’lida 
Yaponiyaning  UShRga  qaratilgan  17  ta  talabi  bor  edi.  Sidehara  o’z  chiqishida 
Yaponiya  Rossiyani  chegara  daxlsizligiga  hurmat  bilan  qarashini  aytib  o’tdi.  U 
yana  Yaponiya  Rossiya  hududidan  o’z  askarlarini  olib  chiqishga  va’da  berdi. 
Biroq, yapon delegati buni qancha vaqt davomida qilishini aytmadi. 

---

160 
Shu kuniyoq UShR delegati javob deklaratsiyasini chop ettirdi. Delegatsiya 
Yaponiya 1921- yilning o’zidayoq shunday va’da bergani va ularni birontasini ham 
bajarmaganini aytdi. 
24- yanvarda Uzoq Sharq komissiyasida Yuz chiqish qildi. AQSh 1921- yil 
31-  mayda  o’zining  notasini  e’lon  qildi.  Yuz  ta’kidladiki,  AQSh  hozir  ham 
Yaponiyani qo’llab-quvvatlaydi. Fransuz delegatining chiqishidan so’ng komissiya 
protokolga  Yaponiya  va  AQSh  deklaratsiyasini  kiritishni  hamda  uni  konferensiya 
plenumida  ovoza  qilishga  qaror  qildi.  “Sibir  muammosi”  shu  bilan  tugadi.  Biroq, 
UShR  delegatsiyasi  o’zining  hujjatlari  bilan  imperialistik  davlatlarni  rejalarini 
oshkor etdi. Bu davlatlar o’rtasida kelishmovchiliklarga olib keldi.