Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V


ABU  A B D U LLO H  A L -X O R A Z M IY



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet90/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

ABU  A B D U LLO H  A L -X O R A Z M IY  

(997-yiIda vafot etgan)

0 ‘z  qomusiy  ijodi  bilan  Sharq  o ‘rta  asr  madaniyatini  yuksak 

cho‘qqilar 

sari 


ko‘tarishga 

munosib 


hissa 

qo‘shgan 

ulug‘ 

allomalardan  yana  biri  Abu  A bdulloh  M uham m ad  ibn  Ahmad 



ibn  Y u su f  al-Xorazmiydir. 

Allomaning  hayotiy  faoliyatiga  oid 

m a’lumotlar  deyarli  saqlanmagan.  Abu  Abdulloh  Xorazmiyning 

qachon,  qayerda tug‘ilganligi  to ‘g ‘risida hech qanday m a’lumot yo‘q, 

Faqat  997-yilda  vafot  etganligi  m a’lum  xolos.  Ulug‘  mutafakkir 

yoshlik  yillarini  Xiva,  Zamahshar,  Kat  kabi  shaharlarda  o ‘tkazgan. 

Xurosonda ham yashagan.  Olim  faoliyatining mashhurligi vazir Abul 

Hasan  Ulutbiy  huzurida  kotiblik  lavozimida  ishlagan  paytiga  to ‘g ‘ri 

keladi.  Bu davrda alloma «Al-kotib  al-Xorazmiy»  nomi bilan shuhrat 

topdi.  U  vazifa  nuqtayi  nazaridan  Buxoroga  tez-tez  borib  turgan  va 

u  yerda  mashhur  ilm  namoyandalari  bilan  uchrashib  turgan  b o iish i 

ehtimoldan uzoq emas.

Abu  Abdulloh  Xorazmiyning  ilmiy  dunyoqarashi  o ‘sha  davrda 

keng  tarqalgan  yunon  falsafasi  va  madaniyati,  Sharq  madaniyatining 

buyuk  namoyandalari  Yoqub  ibn  Is’hoq  al-Kindiy,  Abu  Nasr  al- 

Forobiy,  Abu  Bakr  ar-Roziy  va  boshqalaming  ilg‘or  g ‘oyalari  ta’siri 

ostida  shakllandi  va  kamol  topdi.  Ulug‘  allomadan  bizgacha  arab 

tilida  yozilgan  yagona  «Mafotih  al-Ulum»  («Ilmlar  kaliti»)  asari 

yetib  kelgan,  xolos.  Bu  asaming  qo‘lyozma  nusxalari  ko‘p  emas. 

Yaqin-yaqinlargacha  uning  faqat  to ‘rttagina  nusxasi  borligi  yozma 

axborotlarda m a’lum qilingan. Ana shu to ‘rt nusxaning uchtasi Buyuk 

Britaniyadagi  muzeyda  hamda  Berlin  kutubxonasida  saqlanadi. 

60-yillarga kelib  amerikalik olim K.Bosvort Turkiya kutubxonalarida 

mazkur asaming yana olti nusxasi borligini aniqladi.  Bu asaming bar-




236

VATAN  TARIXI

cha  olti  nusxasi ham  Istanbul  shahrining kutubxonalaridan joy  olgan. 

Bir  nusxasi  Fotih  Milliy  kutubxonasida,  Nuri  Usmoniya  kutubxo- 

nasida va to ‘rt nusxasi  Sulaymoniya xalq kutubxonasida saqlanadi.

Abu  Abdulloh  Xorazmiyning  ushbu  asarini 

1160-yildagi 

qo‘lyozma  nusxasi  asosida  birinchi  o ‘rgangan  va  uning  aniqlangan 

matnini  matbuotda  1895-yilda  nashr  qilgan  olim  golland  sharq- 

shunosi  Van  Flotendir.  Rus  akademigi  I.Y.Krachkovskiy  bu  asami 

976  va  991-yillar  oralig‘ida  yaratilgan  deb  hisoblaydi.  Dunyodagi 

juda  ko‘p  olimlar  «Mafotih  al-ulum»  asarini  qomusiy  asar  sifatida 

baholab,  unga juda  katta  e ’tibor  berganlar.  Bu  asar  shu  paytga  qadar

H.  Hadyujam  tomonidan  faqat  fors  tiliga  to iiq   tarjima  qilingan, 

boshqa tillarga esa uning faqat ayrim b o ‘lim yoki boblari ag‘darilgan, 

xolos  (ingliz,  fransuz,  nemis,  rus  va  boshqa  tillarda).  Ammo 

vatandoshimizning  butun  jahon  tan  olib  qiziqib  o ‘rganayotgan  bu 

qimmatbaho  asari  uning  o‘z  yurtida  shu  kunga  qadar  ham  o ‘zbek 

tiliga tarjima qilinmaganligi  achinarli holdir.

Abu  Abdulloh 

al-Xorazmiyning 

«Ilmlar  kaliti»da 

o ‘sha 

davrdagi  deyarli  hamma  asosiy  fanlar  bo‘yicha  fikr  yuritiladi.

I.Y.Krachkovskiyning  fikricha,  bu  asar  o ‘sha  davr  «bilimlarining 

barcha  sohalarini  o ‘z  ichiga  oluvchi  izohli  terminologik  lug'atdir». 

Mutafakkir  o ‘z  davri  an’analariga  ko‘ra  ilmlami  ikki  qismga 

b o iib   tekshiradi.  Birinchi  qism  shariat  va  u  bilan  b o g iiq   b o ig a n  

arab  ilmlari  va  ikkinchi  qism  —   arab  boim agan,  y a’ni  yunonlar 

va  boshqa  xalqlar  ilmlari.  Arab  ilmlari  qismiga  mutafakkir:  o ‘n 

bir  bobdan  iborat  fiqh,  yetti  bobdan  iborat  kalom,  o ‘n  ikki  bobdan 

iborat grammatika  (sarf va nahv),  sakkiz  bobdan  iborat ish yurgizish, 

besh  bobdan  iborat  she’riyat  va  aruz,  to ‘qqiz  bobdan  iborat  tarixni 

kiritadi.  Ikkinchi  qismga,  y a ’ni  «arab  boim agan»  xalqlar  ilmlariga 

olim:  uch  bobdan  iborat  falsafa,  to ‘qqiz  bobdan  iborat  mantiq, 

sakkiz  bobdan  iborat  tib,  besh  bobdan  iborat  arifmetika,  to ‘rt 

bobdan  iborat  handasa,  to ‘rt  bobdan  iborat  ilm-u  nujum,  uch  bobdan 

iborat  musiqa,  ikki  bobdan  iborat  mexanika  va  uch  bobdan  iborat 

kimyoni  kiritadi.  Xulosa  shuki,  buyuk  olim  va  dono  mutafakkir Abu 

Abdulloh  al-Xorazmiy  xalqimizning  iftixoridir.  Uning  shu  paytga 

qadar  o ‘rganilmagan  va  ilmiy  tahlil  etilmagan  boy  ijodiy  merosini 

chuqur  va  atroflicha  o ‘rganib,  uni  umumxalq  e ’tiboriga  havola  etish 

0 ‘zbekiston ilmiy jamoatchiligining birinchi darajali vazifasidir.



VII bob.  IX -X II asrlarda M ovarounnahr va X orazm da madaniy hayot

237



Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish