1-Amaliy mashg’ulot. Boshqarish ob’yektlarini analiz qilish

Boshqarishning asosiy printsiplari. 

Berilgan algoritm tushunchasi. 

Avtomatik  boshqarish  -  deb  mashina  va  apparatlarda  inson  ishtirokisiz 

qandaydir  fizik  kattalikni  belgilangan  qonuniyat  asosida  o‘zgartirib  turishga 

aytiladi.  Bu  tizimlar  uchun  eng  xislatli  narsa  qandaydir  berilayotgan  ta'sirlarning 

o‘zgarishi chiqishdagi parametrni o‘zgarishda aniq aks etish lozimligidir. 

 

Ob'ektga  boshqaruvchi  ta'sirning  oldindan  belgilab  qo‘yishlar  bo‘yicha 

shakllanishi  boshqarish  yoki  sozlashning  qonuni  (boshqarish  algoritmi)  deb 

ataladi. Chiziqli va egri chiziqli boshqarish qonunlari mavjuddir. 

Ob’ekt  ustidan  sozlash  yoki  boshqarish  operatsiyasini,  inson  ishtirokisiz, 

sozlovchi  yoki  boshqaruvchi  qurilma  avtomatik  sozlash  yoki  boshqarish  asbobi 

deb ataladi. SHunday asbob va ob’ektlar yig‘indisi avtomatik boshqarish tizimini 

tashkil etadi. 

Boshqarish  ob’ektining  ishi  nazorat  qiluvchi  (ish  jarayoni  davomida 

o‘lchanib turiluvchi) ta’sirlar Z(z

1

,  z

2

,....z

r

), nazorat qilinmaydigan tashqi ta’sirlar 

F(f

1

, f

2

,....f

m

) va boshqaruvchi o‘zgaruvchi  X

chiq

(x

chiq1

, x

chiq2

,....x

chiqn

) lar to‘plamiga 

bog‘liqdir. 

Agar  ob’ektning  matematik  ifodalanishi  ma’lum  bo‘lsa,  u  holda 

boshqariluvchi  o‘zgaruvchilarni  ob’ektga  ta’sir  etayotgan  barcha  tashqi  ta’sirlar 

bilan bog‘liqligini bildiruvchi tenglamalar tizimi ham ma’lumdir. SHuning uchun 

berilgan  tashqi  ta’sirlar  bo‘yicha  boshqariluvchi  o‘zgaruvchi  X

chiq

(Z,F,X)  ni 

aniqlash  mumkin.  Oddiy  ob’ektlarda  birgina  boshqaruvchi  ta’sir  X

kir

  va  bir 

boshqariluvchi o‘zgaruvchi X

chiq

 bo‘ladi, holos.  

Har bir boshqarish ob’ektining ishi statikada va dinamikada ko‘rib chiqilishi 

mumkin.  Statik  rejimlarda  tashqi  Z,  F  ta’sirlar  va  boshqariluvchi  X

chiq

  tasirlar 

o‘zgarmas bo‘lib, vaqtga bog‘liq emas yoki vaqtning qisqa lahzalarida o‘zgarmas 

deb  qabul  qilinadi.  Garmonik  ta’sirlarda  esa  ob’ektning  garmonik  signallarini 

---

amplitudasi  va  fazasi  bilan  xarakteristikalanadigan  kvazistatsionar  rejim  tahlil 

qilinadi. 

Ob’ekt  statikasi  o‘rganilayotganda  ob’ektning  statik  xarakteristikasi  deb 

atalmish  X

chiq

=f(x)  bog‘liqlik  ko‘rib  chiqiladi. 

дх

дХ

чик

/

  hosila  ishorasini 

o‘zgartirsa monoton ko‘rinishida 

дх

дХ

чик

/

 yoki ishorasini faqat ayrim qiymatlarida 

nolga teng bo‘lsa, ekstremal ko‘rinishlarga ega bo‘ladi. 

Ob’ekt  dinamikasi  o‘rganilayotganda ob’ektning  X

chik

  (Z,  F,  X)  bog‘liqligi 

berilgan.  Z(t),  F(t)  va  X(t)  ta’sirlari  bilan  tekshiriladi.  Umumiy  holatlarda 

ob’ektning  differensial  tenglamalar  tizimini  chiziqli  differensial  tenglamalar 

sistemasiga keltirish imkoniyatiga ega bo‘linsa, u holda bunday boshqarish ob’ekti