To sh k en t «0 ‘z b e k isto n»

Toshga yomg 'ir kor  qilurmi,
Muttasil yoqqan  bilan...
-
  Do‘st,  bu  Navoiydanmi?
-   Yo‘g ‘-e,  Mashrabnikidir.
Qiyqiriq,  kulgi.
Shu  zaylda  kulgi  bilan,  qo‘shiq  bilan  ish  davom  ctadi. 
Vahobjon  u  yoqdan-bu  yoqqa  zir  yugurib,  ishni  jadallatadi. 
Kattakon  bak  oldida  choy  damlangan  tunuka  choynakni 
cho‘g ‘ga  qo‘yib  o ‘tirgan  cholning  yoniga  tushib  ketayotgan 
edi,  uzoqdan  mashina  chirog‘ini  ko‘rib  to‘xtadi.  Mashina 
«o‘tilmasin!»  belgisi  qo‘yilgan  muyulishdan  o ‘tib,  to‘ppa 
to‘g ‘ri  kelaverdi.  Vahobjon  ijrokomdan birov kelayotgan bo‘lsa 
kerak,  deb  o ‘yladi.  Tikilib  qarasa,  tangadek  zangori  chirog‘i 
bor.  Nechuk  taksi  mashinasi  bu  tomonlarga  o ‘tdi  ekan,  deb 
yo‘lga  chiqdi-da,  qo‘lini  ko‘tarib,  uni  to ‘xtatdi.
-   Mumkin  emas,  belgini  ko‘rm adingizm i,  qayting!
Shofyor  kabinadan  bosh  chiqarib,  qoNini  k o ‘ksiga  qo‘yib,
uzr  aytgan  bo‘ldi.
-   K o‘ktoshga 
ketayotgan 
boMsanglar, 
Xonimobod 
tom ondan  aylanib  oTasizlar.
Xonimoboddan  aylanib  o ‘tish  uchun  ortiqcha  o ‘n  to ‘qqiz 
kilometr  y o ‘l  yurish  kerak.  Har  qanday  odam ga  ham  taksida 
borish jab r  boMadi!
Shofyor  kabinadan  tushdi.  Ikki  q o ‘lini  beliga  q o ‘yib,  u 
yoq-bu  yoqqa  qaradi-da,  o ‘tib  ketishning  sira  iloji  y o ‘qligini 
bilgandan  keyin,  noiloj  orqa  eshikni  ochib,  ichkariga  qarab 
yelkasini  qisdi.
210

---

Iloji  y o ‘q,  opajon.  Buyog‘i  ko‘p  qolmadi.  Piyoda 
yigirma  minutda  yetasiz.  X onimoboddan  borsangiz  qimmat- 
ga  tushadi.  Mayli  desangiz,  yana  o ‘zingiz  bilasiz.  M enga 
bari  bir.
M ashinadan 
cham adon 
k o ‘targan 
bir 
ayol 
tushdi. 
Vahobjon  qorong‘ida  uning  yuzini  aniq  ko‘rolmadi.  Ayol 
shofyor  bilan  ancha  vaqtgacha  nim anidir  gaplashib  turib 
qoldi.  Keyin  mashina  orqasiga  qaytdi.  Ayol  bitta-bitta  bosib, 
Vahobjonning  oldiga  keldi.  K o‘ktoshga  qaysi  tomondan 
borishni  so‘radi.  Tavba,  ovozi  tanish.  Qayerda  eshitgan  bu 
tovushni?  Shu  payt  shag‘al  to ‘kib  b o ‘lgan  samosval  keskin 
burilgan  edi,  uning  o ‘tkir  chirog‘ida  ayolning  yuzi  bir  dam 
yorishib  ketdi.
Sochlari  boshiga  chambarak  qilingan,  lablariga  bilinar- 
bilinmas  qizil  surtilgan,  yigirm a-yigirm a  ikki  yoshlardagi 
kelishgan  qiz.  Vahobjon  uni  tanidi.  Bu  qizni  u  bir  marta, 
atigi  bir  marta  k o ‘rgan.  U  bilan  yonma-yon  o ‘tirib  choy 
ichgan.  Shu  qizning  o ‘zi  unga  choy  quyib  bergan.  Ammo 
Vahobjon,  to ‘g ‘risini  aytganda,  u  quyib  bergan  choyni 
qiynalib  ichgan,  negaki,  bu  qizning  bir  q o ‘lida  odamning 
kalla  suyagi  bor  edi.  Vahobjon  o ‘tgan  yilning  avgustida 
institutning  sirtqi  b o iim ig a   imtihon  topshirgani  Toshkentga 
tushgan  edi.  Konsultatsiya  o ‘tkazadigan  o ‘qituvchining  tobi 
qochib  qolib,  institutga  kelolmay  qolibdi.  Dekan  Vahobjonga 
o ‘qituvchining  uyiga  borishni  m aslahat  bergan  edi.  Bordi. 
U  Chilonzordagi  katta  k o ‘cha  betidagi  uyning  ikkinchi 
qavatida  yasharkan.  Kirib  gaplashdi.  Bilmaganlarini  so ‘rab 
oldi.  0 ‘qituvchi  Vahobjonga  im tihonga  kirsangiz  b o ‘ladi, 
deb  maslahat  bcrdi.  U  xursand  bo‘lib  chiqsa,  mashinasining 
bir  g ‘ildiragi  shalpayib  yotibdi,  kam eraning  zolotnigini 
birov  burab  olib  qo‘yibdi.  Asfalt  yo‘lakda  «bosdimmi» 
o ‘ynayotgan  qizchalar  unga  qarab  turishardi.  Ulam ing  biri 
yaqin  kelib  shivirladi.
-   Akbar  minnarsangizni  burab  olib  q o ‘ydi.
211

---

-   Q anaqa  Akbar?
-   Hu  anavi  uyda  turadi.  Hozir  qochib  chiqib  ketdi.  Inobat 
opam lam ing  ukalari.
Vahobjonning  ju d a  jahli  chiqib  ketdi.  Bu  qanday  gap! 
Zapas  g ‘ildirak  b o ‘lganda  ham  boshqa  gap  edi.
Vahobjon  boyagi  qiz  ko‘rsatgan  uy  eshigining  tugmasini 
bosdi.  Javob boMmadi.  Yana qo‘n g ‘iroq tugmasini  bosgan  edi, 
ayol  kishining:  «Hay  Akbar,  eshikni  och,  birov  keldi»  degan 
tovushi  eshitildi.  Hadeganda  eshik  ochilavermadi.  Anchadan 
keyin  shippak  tovushi  yaqinlashdi-da,  eshik  qarsillab  ochildi. 
Vahobjonning  qarshisida  odam ning  kalla  suyagini  ushlagan 
ko‘hlik  bir  qiz  turardi.  Vahobjonning  yuragi  orqasiga  tortib 
ketdi.  Qiz  qoshlarini  kerib,  kimda  ishingiz  bor  edi,  degandek 
hayron  b o ‘lib  turibdi.
-   Akbarda  ishim  bor  edi.  Chaqirib  bersangiz.
Qiz  ermak  qilayotgandek  orqasiga  qarab  qichqirdi:
-   Hoy,  Akbar,  o ‘rtog‘ing  keldi lar,  bu  yoqqa  chiq! 
Ichkaridan  trusichan,  olti  yoshlardagi  bir  bola  bumini  tortib 
chiqdi.  U  Vahobjonni  ko‘rishi  bilan  to‘xtadi.  Keyin  Vahob­
jonning  o ‘rtog‘i  birdan  orqasiga  tiraqaylab  qochib  qoldi.  Qiz 
nima  gapligiga  tushuna  olmay  hayron.  Vahobjon  bo‘lgan  gapni 
aytib  berdi.  Qiz  xijolat  bo‘lib,  undan  uzr  so‘radi-da,  hozir  o‘sha 
buyumni  olib  beraman,  deb  orqasiga  burildi.  Keyin  to‘xtab, 
qo‘lidagi  kalla  suyagini  Vahobjonning  q o iig a  tutqazdi.
-   Hozir,  hozir  olib  beraman.
Akbar  vannaxonani  ichidan  berkitib  olgan  ekan.  Qiz 
yalindi.
Oxiri  Akbar  eshikni  ochdi.  Vahobjon  qarasa,  u  vannaga 
suv  to ‘ldirib,  ming  yamoq  b o ‘lib  ketgan  avtokam eraga  nasos 
bilan  yel  berayotgan  ekan.
-   Bu  o ‘lgur  cho‘milishga  kerak-da.  Suzishga  o ‘rganayot- 
ganmish.  Qani,  ber,  kim  o ‘rgatdi  senga  birovning  narsasini 
olishni?!
-   M agazinda  y o ‘q-da,  bo‘lmasa  olarm idim,  -   dedi  A kbar 
burnini  tortib.
212

---

Shunday  dedi-yu,  vannadagi  ilma-teshik  kamera  og‘zidan 
zolotnikni  chiqazib  berdi.  Vahobjon  qizga  rahmat  aytib, 
tashqariga  chiqdi.  Ust  kiyimini  yechib,  mashinaga  domkrat 
qo‘yib,  g ‘ildirakni  k o ‘tardi,  uni  chiqarib  olib,  boshqatdan 
yel  bera  boshladi.  To  u  ishini  bitkazguncha  qora  terga 
tushib  ketdi.  Ancha  kech  ham  boTib  qolgan  edi.  Uning 
qiynalayotganini  balkondan  k o ‘rib  turgan  qiz:
-   Kirib  yuvinib  oling, -  dedi.
Vahobjon  bir  so ‘z  dem ay  qaytib  kirdi.  Qiz  yelkasida 
sochiq,  qoTida  sovun  bilan  uni  kutib  turardi.
U  yuziga  sovun  surtayotganida  ham,  oppoq,  kraxmallan- 
gan  sochiqqa  artinayotganida  ham  bir  o ‘y  kallasidan 
ketmasdi:  «Qanday  chiroyli  qiz-a,  ammo  q o ‘lidagi  odamning 
kalla  suyagi  nimasi».
-   Choy  dam lab  q o ‘ydim ,  ichib  ola  qoling,  qom ingiz  ham 
ochgandir.
Vahobjon  uzr  aytsa  ham  qiz  q o ‘ymadi.  Choy  quyib  uzat- 
di.  Bola  bechora  ichishni  ham,  ichmaslikni  ham  bilmay 
hayron  edi.  Ichdi-yu  yana  boyagi  kallani  esladi.  Oxiri,  u 
qizga  rahmat  aytib  ketar  ekan,  Akbarga  zolotnik  keltirib 
berishga  v a’da  qildi.
A na  shu  voqeadan  keyin  Vahobjon  qizni  uchratmadi. 
Uyiga,  Akbarga  v a’da  qilgan  narsani  olib  borganda  qiz  yo‘q 
ekan.  Mana,  oradan  bir  yil  o ‘tdi.  U  o ‘sha  qizni  eslaganida 
nihoyatda  ko‘hlik  bir  qizning  yuzi,  k o ‘zi,  kelishgan  gavdasi 
k o ‘z  oldiga  kelardi-da,  zum  o ‘tmay,  bu  go‘zallik  o ‘rnini 
tirjaygan  kalla  suyagi  egallab  olardi.  Shuning  uchun  ham 
Vahobjon  uni  eslam aslikka  tirishardi.
M ana  bugun  daryo  shovullagan,  shag‘allar  qaldiragan 
tog ‘  oqshom ida  ikkovi  yana  baqamti  kelib  turishibdi.  Qiz 
uni  tanimagan  boTsa  kerak.  Negaki  Vahobjonning  soch- 
soqoli  o ‘sib  ketgan,  kiyimlari  chang,  tuproq  edi.
U lam ing  har  ikkovi  bir-birlariga  qarab,  ancha  turib 
qolishgandan  keyin  Vahobjon  gap  boshladi:
213

---

-   K o‘ktoshga  kelyapm an  deng.  U  yerda  qarindosh- 
laringiz  bormi?
-   Yo‘q, -  dedi  qiz. -  Ishga  shu  yoqqa  tayin  qilishdi. 
Rayzdrav  ixtiyoriga...
Q izning  ovozi  biram  yoqimli,  biram  jarangli.  Vahobjon 
seskanib  ketdi.  Demak,  bu qiz rayonga  doktor b o ‘lib  kelyapti. 
U  doktorlikni  bitirgan.  Odamning  kalla  suyagini  bekorga 
k o ‘tarib  yurmagan  ekan  u...
-   Meni  taniyapsizm i? -  dedi  Vahobjon.
-   Yo‘g ‘-e, -  dedi  qiz  yelkasini  qisib.
-   Uyingizga  borgandim.  A kbam ing  orqasidan  vannaga 
kirganim...
Vahobjonning  gapi  o g ‘zida  qoldi.
-   A-a-a,  o ‘sha  sizmidingiz,  buni  qarang-a,  tanimapman. 
Uyimizga  yana  bir  kelgan  ekansiz.  Yo‘qligimni  qarang-a.
Buldozerchi  Vahobjonni  chaqirib  qoldi.  U  qizga:  «Hozir 
kelaman»  deb  chopganicha  ketdi.
Allamahal  b o ‘lib  qolgan  edi.  Vahobjon  prorabga  top- 
shiriqlami  berib,  qizning  oldiga  qaytdi.
-   Qani,  mehmon,  ketdik.  K o‘ktoshga  o ‘zim  oborib  q o ‘- 
yaman.
Qiz  qarshilik  qilmay,  «M oskvich»  eshigini  ochdi.  Yo‘lga 
tushishdi.  Oy  xuddi  mashina  bilan  yonm a-yon  ketayotganga 
o ‘xshaydi.  Soyadek  b o ‘lib  ko‘rinayotgan  to g‘  tizmalari  biram 
ajoyib,  biram  ajoyib.
Vahobjon  m l  boshqarib  borarkan,  o ‘y  o ‘ylardi:
«Qani  endi  shu  qizga  uylansam,  menga  tegarmikan? 
Tegmas,  balki  sevgani  bordir...»
M ashina motori  bir-ikki  yo‘talib  o ‘chdi.  Vahobjon  shoshib 
tushib,  kapotni  ochdi.  Ventilatsiya  tasmasi  uzilib  ketibdi. 
Zapasi  y o ‘q.  Endi  nim a  b o ‘ladi?  Shu  yerda  tunab  qolishdan 
boshqa  iloj  y o ‘q!  U lam ing  ikkovi  ham  hafsalalari  pir  b o ‘lib, 
toshga  o ‘tirishdi.
214

---

-   Qiziq  b o ‘ldi-ku!  -   dedi  Vahobjon  xijolat  chekib.  Qiz 
indamadi.  U  azam at  to g1  tizmalariga,  qoya  uchiga  jig ‘a 
bo‘lib  q o ‘nib  turgan  baldoqdek  oyga jim gina  qarab  o ‘tirardi.
Bilasizmi,  men  hech  toqqa  chiqmaganm an.  Buni  qarang, 
kechasi,  ayniqsa,  oydinda  ju da  g ‘alati  bo‘larkan.  Biram 
yaxshiki.
Q izning  tovushidan  sovqotganligi  shundoqqina  bilinib 
turardi.  Vahobjon  mashinani  ochib,  old  suyanchig‘ini 
tushirib,  ketidagisiga  yondashtirib  qo‘ydi.
-   Siz  kirib  bir  oz  m izg‘ib  oling.
Qiz  avvaliga  k o ‘nmay  turdi.  Keyin  sovuqdan  titrab, 
ichkariga kirib  ketdi.  Vahobjon  radioni  sekinlab burab  qo‘ydi.
Tog1  o'ngirida  yoqimli  kuy  oqar,  kichkinagina,  ko'rim siz 
m ashina  ichida  esa  husnda  yagona  bir  qiz  uxlardi.
Vahobjon  uning  atrofida  papiros  chekib  aylanib  yurdi.
Bu  holat  gerdaygan  to g1  etagida  tug‘ilayotgan  yangi  dos- 
ton,  yangi  afsonaga  o ‘xshardi.
Kim  biladi,  balki  Vahobjon  afsonavor  bu  oqshomda  o ‘z 
baxtini,  m uhabbatini  qo'riqlayotgandir.
Zora  shunday  b o isa !