Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил

Назорат саволлари 
1. «Олий таълимда информатика фанларини ўқитиш методикаси» 
модулининг мақсади в вазифалари. 
2. Информатика ўқитувчисининг узлуксиз таълим тизимидаги ўрни. 
Фойдаланилган адабиётлар 
1. Wayne Wolf. Computers as Components, Second Edition: Principles 
of Embedded Computing System Design 2rd Edition, Morgan Kaufmann, USA, 
2008 
2. Michael Henderson, Geoff Romeo. Teaching and Digital technologies 
big issues and critical questions, Cambridge University Press, Australia, 2015. 15-
16p. 
3. Юлдашев У.Ю., Боқиев Р.Р., Зокирова Ф.М. Информатика ўқитиш 
методикаси. Ўқув қўлланма. Тошкент. «Талқин» 2004. 187-б. 
 
 
 

---

43 
2-МАЪРУЗА: ИНФОРМАТИКА ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШНИНГ 
АСОСИЙ ДИДАКТИК ТАМОЙИЛЛАРИ 
РЕЖА: 
1. Илмийлик 
2. Тизимли ва изчил баён қилиш 
3. Тушунарлилик 
4. Кўргазмалилик
5. Назариянинг амалиёт билан боғланиши 
6. Билимларни мустаҳкам ўзлаштириш 
7. Фаоллик 
Таянч 
тушунчалар: 
илмийлик, 
тушунарлилик, 
фаоллик, 
кўргазмалилик, баён қилиш, мустаҳкамлаш, боғлаш. 
Дидактиканинг предмети-таълим жараёни ва унинг қонуниятларидир. 
Дидактика ўзига хос тадқиқот соҳасига ва тадқиқот предметига эга бўлганидек, 
унинг ўзига оид тушунчалар тизими ҳам мавжуд. Ҳар бир тушунча маълум 
дидактик ҳодисага тааллуқли бўлиб, улар воситасида дидактик ҳодисаларнинг 
асосий белгилари умумлаштирилади. Демак, дидактик тушунчалар педагогик 
фикрлаш шакли, шунингдек, дидактик ҳодисаларни билиш, тадқиққилиш, баён 
қилиш ҳамда амалиётда фойдаланиш воситаларидир.
Дидактик категориялар - дидактиканинг айрим муҳим тушунчалари 
дидактиканинг категогриялари деб аталади.
Маълумот-таълим 
ва 
тарбия 
жараёнида 
ўзлаштирилган 
ва 
тизимлаштирилган илмий билимлар, билим олиш кўникма ва малакалари, 
ҳамда улар асосида таркиб топган дунёқарашлар, аҳлоқий фазилатлар, 
шунингдек,шахснинг 
ижодий 
қобилиятларини 
ривожлантириш 
йиғиндисидир. 
Таълим-маълум мақсадга қаратилган ўқувчиларни билим, кўникма ва 
малакалар билан қуроллантирадиган, ўқитувчи ва ўқувчининг биргаликдаги 
фаолликларига асосланган жараёндир. Ўқитиш ўқитувчининг фаолиятини, 
ўқиш эса ўқувчининг билим олиш фаолияти жараёнини билдиради. 
Билимлар-инсониятнинг асрлар давомида ижтимоий-тарихий амалиёт 
жараёнида тўплаган умумлашган тажрибасидир.
Таълим жараёнида бирор фан соҳасида инсоният томонидан 
ўрганилган ва эгалланган билимларни барчасини ўргатишнинг имконияти 
йўқ. Шунинг учун ўқув жараёнида фанларнинг пойдевори, асослари энг 
асосий, муҳим нарсалар ўрганилади.
Кўникмалар олинган билимларга асосланиб қўйилган вазифалар ва 
шартларга биноан бажариладиган ҳаракатларнинг йиғиндисидир. Кўникма 
ҳосил қилиш учун ақлий ва жисмоний меҳнат қилиш усулларини билиб 
олиш, ҳосил қилинган билимларни амалда қўллай билиш керак бўлади. 

---

44 
Малака-онгли хатти-ҳаракатнинг автоматлаштирилган таркибий 
қисми. Малака қанчалик пухта бўлса, одам ишни шунчалик тез ва тўғри 
бажаради. 
Инсоният томонидан асрлар давомида тўпланган маълумот ва 
билимлар ҳар бир янги авлод томонидан ўзлаштирилиб, бойитилиб 
борилиши ва жамият тарақиётига хизмат қилиши лозим. Тўпланган маълумот 
ва билимларни ўзлаштириш ўта мураккаб жараён бўлиб, у фақат илмий 
жиҳатдан асосланган ҳолда махсус ташкил этилиши лозим. Лекин, ҳар бир 
жараён ижтимоий ҳодиса сифатида намоён бўлади, шунинг учун, ўз қонун-
қоидаларига, хусусиятларига эга. Таълим жараёнини қонун-қоидаларини 
ўрганиш, таҳлил этиш ва янги билимлар йўналишларини излаб топиш, 
уларни ўзлаштиришнинг самарали методларини ишлаб чиқиш масалалари 
билан педагогиканинг дидактика бўлими шуғулланади. Таълим жараёнини, 
инсоннинг билиш қобилияти ва тафаккури ҳодисаларини фалсафа, 
психология, физиология фанлари ҳамўрганади. Аммо, дидактика бу 
масалаларга махсус фан сифатида ёндошади ва изланиш ишларини олиб 
боради. Дидактика таълим, уни ташкил этиш, билимларни ўзлаштирилиши, 
таълим мазмунини аниқлаш, таълим усуллари, қоидалари каби барча 
масалалар билан шуғулланади. 
Дидактика фан сифатида ўз тадқиқот предмети ва методлари ҳамда 
аниқ мақсадларига эга. Дидактика кўп асрлик тарихига эга. 
Дидактика ёш авлодни «нимага ўқитиш», «нимани ўқитиш» ва «қандай 
ўқитиш» каби саволларга жавоб беради. Дидактика, ўз навбатида айрим ўқув 
фанларга оид ўқитиш ва ўқиш методи ва услублари билан узвий боғлиқдир. 
У ўқитишнинг барча фанларга оид умумий қонуниятларини аниқлаб бориши 
билан бирга, ҳар бир ўқув фанини ўқитиш методлари учун асос бўлиб ҳизмат 
қилади.
Илмий дидактиканинг асосчиси чех педагоги Ян Амос Коменский 
ҳисобланади. Унинг «Буюк дидактика» (1632 йил) асари ўқитишни 
ривожлантиришга ғоят катта таъсир кўрсатди. Шарқда педагогик фикрлар 
ривожига мутафаккирлар: Имом ал-Бухорий, Абу Исо ат-Термизий, 
Мухаммад Мусо Хоразмий, Аҳмад Фарғоний, Ибн- Сино, Абу Наср 
Фаробий, Абу Райхон Беруний, Маҳмуд Қошғарий, Юсуф Хос Хожиб, 
Кайковус, Умар Хайём, Аҳмад Югнакий, Алишер Навоий ва бошқалар катта 
хисса қўшдилар. Ўзбекицонда дидактика фанининг ривожланиши Исмоил 
Ғаспрали, Маҳмудхўжа Бехбудий, Мунаввар-қори Абдурашидхон ўғли, 
Муҳаммадшариф Сўфизода, Абдулла Авлоний, Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий, 
Муҳаммадрасул Расулий, Ишоқхон Ибрат, Садриддин Айний, Абдурауф 
Фитрат, Оқилхон Шарофиддинов, Сиддиқ Ражабов каби педагог ва 
олимларнинг номлари билан боғлиқ. Умумий дидактика-барча ўқув фанлари, 
маълумот даражалари асосида таълимнинг мақсади, мазмуни, қонуниятлари, 
қоидалари, методлари, ташкилий шакллари натижаларини ўрганувчи фандир. 

---

45 
Хусусий дидактика умумий дидактика бўйича ўрганилган билимларни, 
масалан, таълим қоидалари, маълумот мазмуни бўйича ҳосил қилинган 
тасаввурларни инкор этмайди. Аксинча, хусусий дидактика бўйича 
ўрганиладиган билимлар умумий дидактикада ҳосил қилинган тушунчаларни 
тўлдиради, уларни янада ойдинлаштиришга кўмаклашади. Бинобарин, умумий 
ва хусусий дидактика ўзаро узвий боғлиқ педагогик фанлардир. 
-Таълим индивидуал характерга эга. Таълим манбаларида (дарслик, 
кўрсатма-қурол, ўқитувчи нутқи) берилган билимлар синфдаги барча 
ўқувчилар учун бир хил бўлса-да, уларни ўқувчилар турлича ўзлаштиришади; 
-Таълим чегараланган. Унда кишилар томонидан кашф этилган 
билимлар ўзлаштирилади. Билиш жараёни эса чексиздир. Унда 
табиат, жамият ва инсон тафаккури қонуниятларининг ҳали 
ўрганилмаган соҳалари кашф этилади. 
Мактабда билим ва малакани ўзлаштириш узвий характерга эга. 
Бугунги ўрганиладиган билим олдин ўзлаштирилган билимларни тақозо 
қилса, келажакда ўзлаштириладиган билимлар учун асос саналади.
Дидактика таълим билан боғлиқ барча муаммолар билан шуғулланар 
экан, шу билан бирга таълим диалектикасига ҳамўз эътиборини қаратади.
Таълим диалектикаси деганда таълимнинг объектив ҳолатда
ривожланиши тушунилади. Таълим шундай бир жараёнки, у доимий ҳолатда 
ўзгариб боради. Жамият тараққий этиб борган сари таълим ҳам жамият 
мақсадларини кўзлаган ҳолда ўзгариб боради. Фан ва техника оламида 
инсоният томонидан эришилаётган ютуқлар ҳам таълимнинг янгиланиб 
боришига катта таъсир кўрсатади. Масалан, Республика таълими ҳозирги 
кунда катта ўзгаришларни бошидан кечирмоқда. Унинг олдидаги мақсадлар 
ўзгариб бормоқда, қолаверса, таълимга охирги йилларда янги педагогик 
технологияларни жорий этилиши ҳам фикримизга далил сифатида хизмат 
қила олади. Таълимнинг ривожланиши қонун-қоидаларини ўрганиш 
тўғридан-тўғри дидактиканинг вазифасини ташкил этади. 
Таълим соҳасида рўй бераётган ўзгаришлар ўз навбатида унинг барча
ички бўғинларига ҳам таъсир этмай қўймайди; яъни таълим методлари, 
ташкил этиш шакллари, воситалари ва бўғинларининг ўзаро алоқалари 
маълум миқдорда ўзгаради. Натижада таълим мазмунини ўқувчи томонидан 
ўзлаштирилиш даражаси, билимларнинг шаклланиш доираси, натижалар 
самараси ҳам янги кўринишга эга бўлади. Билимларни эгаллаш босқичлари 
ҳар бир шахснинг психологик хусусиятларига таянади, яъни шахснинг 
маълумотларини сезиш, идрок этиш, англаш, умумлаштириш, хулоса 
чиқариш ва амалда қўллаш каби хусусиятлари ҳар хил бўлади. 
Ўқитувчи қуйидаги вазифаларни бажариши лозим бўлади: 
1. Ўқувчилар билиш қобилиятига асосланиб, ўқиш учун қўзғатувчи 
сабаблар (мотивлар) яратиш; 
2. Берилаётган маълумотларни идрок этиш учун шароит яратиш; 

---

46 
3. Таълим жараёнида болалар онгида мавжуд бўлган билимларга ва 
шаклланган тажрибаларига суяниб, маълумотларни англаш, таққослаб, 
таҳлил этиш ва хулосалар чиқаришга ундаш; 
4. Ўқувчиларнинг олган билимларини, амалиётда қўллаш орқали уларда 
кўникма ва малакаларни ҳосил этиш ҳамда уларни мустаҳкамлаш ва 
такомиллаштириш; 
5. Билимлар, кўникма ва малакаларни доимий амалиётда қўлланишини 
таъминлаш; 
6. Таълим натижаларини таҳлил қилиш ва ўқувчиларнинг кейинги 
истиқболини ташҳис этиш ва режалаштириш.