Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

BOSHLANG‘ICH TA’LIM SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA O‘QUV-TARBIYA 
JARAYONINI AKT ORQALI TASHKIL ETISH 
Ulasheva G. M., Odilova N. H. 
Navoiy shahridagi 6- maktabning Boshlang’ich sinf o’qituvchilari 
 
O‘zbekiston  Respublikasining  «Ta’lim  to‘g‘risida»gi  Qonun  va  «Kadrlar  tayyorlash  milliy 
dasturi»ning  amaldagi  tadbiqi  bugungi  kunda  ta’lim  tizimini  yanada  takomillashtirish  va  jahon 
andozalariga mos ravishda rivojlantira borishni taqozo etmoqda. Tabiiyki, ushbu vazifani  muvaffaqiyatli 
amalga  oshirish  ko‘p  jihatdan  barcha  turdagi  ta’lim  muassasalarida  ta’limni  zamonaviy  axborot 
texnologiyalarining tadbiq etilishi va ulardan samarali foydalanishi bilan bog‘liq. 
Umumta’lim  maktablari  o‘quv-tarbiya  jarayonini  kompyuterlashtirish,  axborot  texnologiyalarini 
rivojlantirish  bo‘yicha  vazifalarni  hal  etish  uchun  2019-  yil  9-sentabrdagi  O‘zbekiston  Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish agentligini 
tashkil etish to‘g‘risida PF-5815 farmonida, shu bilan birga, iqtidorli yoshlar bilan ishlashning yagona va 
samarali  tizimini  yaratish,  yosh  avlodning  iqtidori  va  salohiyatini  ro‘yobga  chiqarish  uchun  bunday 
yoshlarning  tashabbuslarni  qo‘llab-quvvatlash,  yuqori  darajada  munosib  ifoda  eta  oladigan  talab  yuqori 
bo‘lgan yosh mutaxassislarni tayyorlash asosiy vazifamiz ekaniligini ta’kidlab o‘tdi. 
Demak, Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarning o‘quv-tarbiyaviy jarayoniga ilg‘or ta’lim 
shakllari, pedagogik texnologiyalar va axborot yangiliklarini joriy etish keng yo‘lga qo‘yildi. Shu qatorda 
umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablarida  ham  ta’lim  sifatini  yaxshilash,  uni  zamonaviy  pedagogik 
texnologiyalardan unumli foydalangan holatda tashkil etishga hozirgi kunda astoydil e’tibor qaratilmoqda. 
O‘quv-tarbiya jarayoniga elektron vositalarini tadbiq etish, kompyuter imkoniyatlaridan foydalanish ishlari 
respublikamizning  umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablarida  sezilarli  darajada  ommalashib  bormoqda.  Chunki 
boshlang‘ich  sinflarning  o‘quv-tarbiya  jarayonida  zamonaviy  texnologiyalarning  tadbiq  etilishi 
o‘quvchilarning  o‘qish  savodxonligi  bilan  birga  mantiqiy  fikrlashini,  faol  bilim  olishini  ta’minlaydi, 
ularning  individual  va  intellektual  salohiyatini  rivojlantirishga  imkon  yaratadi.  Buning  uchun  fan 
o‘qituvchilari va har bir o‘quvchiga barilgan vazifani bajarish uchun kompyuterdan foydalanilsa o‘quvchi 
o‘qiydi,  ko‘radi,  eshitadi  va  matn  bilan  ishlashni  uddalay  olishi  va  o‘quv  predmetlarini  kompyuter 
yordamida o‘zlashtirish imkoniyatlariga ega bo‘lishi talab etiladi. 
Umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablarida  ko‘pgina  fanlarni  o‘qitish  jarayonida  ko‘rgazmali  vositalarga 
asosiy  e’tibor  qaratiladi.  Chunki  o‘quv  materiallarining  tabiiy,  jonli  va  eng  muhimi  qiziqarli  namoyish 
etilishi o‘quvchining bilim olishini yengillashtiradi, o‘rganilgan bilimni uzoq muddat xotirada saqlab qolish 
va amaliyotda foydalanishga imkon yaratadi. 
Xalqaro  baholash  tizimiga  faol  qatnashish  uchun  bolaning  matematik  savodxonligini  oshirishda 

---

 
115 
 
elektron vositalardan unumli foydalanish ayniqsa boshlang‘ich ta’lim dasrlarining samarasini oshirishning 
dolzarb muammosi hisoblanadi. Chunki darslardagi barcha mavzularni to‘liqroq yoritish uchun bir qancha, 
rasmli jadvallar, yoki slaydlar ega bo‘lish talab etiladi. Lekin umumiy o‘rta ta’lim maktablari boshlang‘ich 
ta’lim o‘qituvchilarining bu borada imkoniyatlari cheklangan. Bundan tashqari har bir mashg‘ulot uchun 
o‘quv  materiallari  tayyorlash  va  ulardan  dars  jarayonida  foydalanish  ko‘p  mehnat  va  vaqtni  talab  etadi. 
O‘quv jarayoni zamonaviy axborot vositalari yordamida tashkil etilishi o‘quvchilarning o‘quv predmetiga 
qiziqishini,  ta’lim  samarasini  oshiradi.  Bunday  intilish  o‘qib,  o‘rganayotgan  o‘quvchi  yoshlarni  yetuk, 
intelektual salohiyatli bo‘lib yetishishini ta’minlaydi. 
Boshlang‘ich  ta’lim  fanlarni  o‘qitish  jarayonida  texnik  vositalar  ancha  ilgari  foydalanib  kelingan. 
Respublikamizning  ko‘pgina  umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablarida  tajribali  o‘qituvchilar  tomonidan  texnik 
vositalarni  tadbiq  etishi  orqali  ta’limning  samaradorligini  oshirishga  erishayotganligini  ta’kidlab  o‘tish 
lozim. Lekin zamonaviy axborot texnologiyalarining shiddat bilan rivojlanishi va texnik vositalarga talab 
va ehtiyojning ortib borishi bilan mazkur texnologik vositalarni ishlab chiqish va ulardan dars jarayonida 
foydalanish sifat jihatidan ancha orqada qolmoqda. 
Ta’lim  jarayonida  elektron  vositalardan  foydalanish  muammolarini  tadqiq  etish,  ta’limning 
zamonaviy vositalarini yaratish, ularni ilmiy asoslab berish borasida bir qancha olimlarimiz muvaffaqiyatli 
ish olib borishmoqda. Nufuzli olimlarning tadqiqot ishlarida ta’limni yangi uslub va vositalar yordamida 
tashkil  etish,  uni  texnologiyalashtirish  va  didaktik  asoslarini  ishlab  chiqish  to‘g‘risidagi  fikr  va 
mulohazalari o‘z aksini topgan. 
So‘nggi  yillarda  fan  texnikaning  yanada  rivojlanishi  ta’sirida  ta’lim  tizimiga  kompyuterlashgan 
texnologik  vositalarni  tadbiq  etish,  o‘quv  fanlarini  bevosita  informatika  va  axborot  texnologiyasi 
elementlari bilan bog‘lashga intilish tobora kuchayib bormoqda. 
So‘nggi  yillarda  yangi  axborot  texnologiyalarini  ishlab  chiqish  borasidagi  ko‘pchilik  ilmiy 
izlanishlarning  asosiy  maqsadi  ta’lim  jarayonida  kompyuter  imkoniyatlaridan  foydalanish  orqali  o‘quv 
mashg‘ulotlarining samaradorligini oshirishdan iborat. 
Respublikamizdagi  umumiy  o‘rta  ta’lim  maktablarining  tajribali  o‘qituvchilari  tomonidan  ham 
o‘quvchilar  bilimini  baholash  va  rag‘batlantirishni  kompyuter  yordamida  amalga  oshirish  borasida  bir 
qancha materiallar tayyorlangan. Bu kabi materiallar o‘quv mashg‘ulotlarining samarasini oshirishi tabiiy 
albatta. Boshlang‘ich ta’lim fanlarini kompyuter yordamida o‘rganish, elektron vositalar orqali o‘quvchilar 
bilimini baholash va rag‘batlantirish ishlari to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmagan. Ishlab chiqilgan ko‘pchilik elektron 
vositalar zamonaviy talablarga javob bermaydi. Bundan tashqari umumiy o‘rta maktablarining ko‘pchilik 
boshlang‘ich  ta’lim  o‘qituvchilari  yetarli  kompyuter  savodxonligiga  ega  emaslar.  Boshlang‘ich  ta’lim 
darslarida  foydalanish  uchun  mo‘ljallangan  ko‘pchilik  elektron  vositalar  tizimga  solinmagan,  ularni 
yaratishda  o‘quvchilarning  yoshi,  tayyorgarlik  darajasi,  ta’limning  uzviylik  va  boshqa  psixologik  va 
pedagogik  omillar  hisobga  olinmagan,  ulardan  foydalanishning  pedagogik  va  psixologik  jihatlari  ochib 
berilmagan. 
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinflarda o‘qish, matematika savodxonligini oshirish va xalqaro 
baholash  darajasiga  yetkazish  uchun  o‘quv-tarbiya  jarayonini  kompyuterlash  o‘quvchilarning  bilish 
faoliyatini, ta’limning samarasini oshirish mumkin, agarda quyidagilarga amal qilinsa: 
- 
mashg‘ulotlarni rejalashtirish va ularga tayyorgarlik ko‘rish davomida boshlang‘ich 
ta’limda o‘rganiladigan mavzularning mazmuni va xususiyatlarini bola mantiqiy fikirlashini e’tiborga 
olinsa; 
- 
o‘qitishning barcha pog‘onasida boshlang‘ich ta’lim darslari mavzulari mazmuniga mos 
keladigan fanlar bilan integratsiyalashtirilsa o‘qitishning texnik vositalardan foydalanilsa; 
- 
fundamental mavzular bo‘yicha kompyuterlashgan o‘quv dasturlari yaratilsa; 
- 
o‘quv dasturlaridan foydalanishning eng maqbul metodlari, shakllari va usullari tajriba 
sinov orqali asoslab berilsa. Biz ko‘zlagan maqsadga erishishimiz mumkin. 
 

---

 
116