Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

BOLA NEGA QO’RQADI? 
Sadullayeva Masuma 
Maktabgacha talim tashkilotlari direktor va mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini 
oshirish instituti  katta o‘qituvchisi  
 
Hech  qachon  qo'rquvni  his  qilmagan  kishini  topish  oson  emas.  Xavotir,  tashvish,  qo'rquv 
ruhiyatimizning  ajralmas  hissiy  namoyonidir,  quvonch,  hayrat,  g'azab,  ajablanish,  qayg'udir.  Qo‘rquv 
hammamizga ma’lum .U hayotimizni ajralmas qismi .Qo‘rquv tug‘ilganimizdan to o‘lgunimizcha yangi va 
yangi shakillarda hamrohimiz bo‘ladi.Qo‘rquv-mavjud bo‘lgan tahlikadagi ta’sirlanish bo‘lib, normal holat 
deb  hisoblanadi.Instinktiv  ravishda  o‘z  jonini  saqlashga  intilish  sababidan  bu  holat  yuzaga  keladi. 
Bolalardagi qo‘rquv esa kattalardan olingan ma’lumotlarga asoslangan bo‘lib, ularga xos keng tasavvur ila 
ko‘z  oldiga  keltirilishidir.  Bu  tasavvurga  javoban  kattalar  o‘zlarini  qanday  tutishlari  kerak?  Bu  holatda 
bolaga qanday yordam ko‘rsatilishi kerak? 
 Qo'rquvlarning  aksariyati  yoshga  bog'liq  va  vaqtinchalik.  Har  bir  ota-ona  farzandidagi  ichki 
kechirmalarni  doimo  ko’rib  sezib  turadi.Ko’pincha  bolalardagi  tushunib  bo’lmas  o’jarlik  va  quloq 
solmaslikning ortida qo’rquvlar yotadi.Bu qo’rquvlarning sabablarni bilish va ularni yeish uchun ota-onalar 
har doim har to’g’ri yo’l tutavermaydi.Bolalarning qo'rquvlari, agar ularga to'g'ri munosabatda bo'lsangiz, 
ularning paydo bo'lish sabablarini tushunsangiz, ko'pincha izsiz yo'qola 
Qo'rquv bolalarning 40 foizida paydo bo'ladi va balog'at yoshida aks-sado bo'lishi mumkin. Shuning 
uchun  har  bir  ota-ona,  tarbiyachi  va  o'quv  psixologining  vazifasi  bolaga  qo'rquvni  o'z  vaqtida  engishga 
yordam  berishdir.  Qo'rquv  -  bu  eng  xavfli  tuyg'u.  Inson  tanasi  qo'rquvga  qarshi  kurash  uzoq  davom 
etmaydigan  qilib  yaratilgan.  Biologik  darajada  qo'rquvga  javob  bu  adrenalinning  qon  oqimiga  tushishi 
bo'lib, bu inson tanasida gormonal portlashga olib kelishi mumkin. 
Bola o'sib ulg'ayganida va uning atrofidagi dunyoni o'rganishni boshlaganida, bilim faoliyati bilan 
birga paydo bo'ladi. Bu jamiyatda rivojlanadi va kattalar ta'limda etakchi rol o'ynaydi 
Qo'rquvning bir necha sabablari bor. Birinchi va eng tushunarli sabab  - bu bolani qo'rqitgan o'ziga 
xos  hodisa  (it  tomonidan  tishlangan,  liftga  qo'yilgan).  Bunday  qo'rquvni  tuzatish  eng  osondir.  Ammo  it 
tomonidan  tishlangan  bolalarning  hammasi  ham  boshqalar  uchun  sezgir  bo'lgan  qo'rquvni 
rivojlantirmaydilar. 
Bu ko'p jihatdan bolaning fe'l-atvorining xususiyatlariga bog'liq (tashvish, shubha, noumidlik, o'ziga 
ishonch,  boshqa  odamlarga  qaramlik  va  boshqalar).  Va  bu  belgi  xususiyatlari,  agar  ota-onalar  bolani 
qo'rqitayotganlarida paydo bo'lishi mumkin: 
.Qo'rquvning  eng  keng  tarqalgan  sabablaridan  yana  biri  bu  bolalik  xayolidir.  Bola  ko'pincha 
qo'rquvni  o'ziga  jalb  qiladi.  Bolaligimizda  ko'pchiligimiz  qorong'ulikdan  qo'rqardik,  u  erda  hayvonlar 
bizning  ko'zimiz  oldida  hayotga  kirishdi  va  hayvonlar  bizni  har  tomondan  urishdi.  Ammo  har  bir  bola 
bunday  xayollarga  boshqacha  munosabatda  bo'ladi.  Kimdir  ularni  darhol  unutadi  va  tinchlantiradi.  Va 
kimdir uchun bu tuzatib bo'lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Uch xil qo'rquv mavjud. Tasniflash qo'rquv mavzusi, uning davomiyligi, paydo bo'lish sabablari va 
xususiyatlariga asoslanadi. 
Obsesif  qo'rquv  -  bola bu  qo'rquvni  muayyan,  o'ziga  xos  vaziyatlarda  boshdan  kechiradi,  u  ularni 
keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan holatlardan qo'rqadi. Bunday qo'rquvlar, masalan, balandlikdan qo'rqish, 
yopiq va ochiq joylar va boshqalar 
Xayolparast  qo'rquv  -  bu  qo'rquvning  eng  jiddiy  shakli,  sababini  topib  bo'lmaydi.  Masalan,  nima 
uchun  bola  o'yinchoq  bilan  o'ynashdan  qo'rqadi  yoki  ba'zi  kiyimlarni  kiyishni  xohlamaydi.  Masalan,  u 
ma'lum  bir  poyabzal  kiyishdan  qo'rqadi,  chunki  u  bir  vaqtlar  sirpanib  tushib,  ularning  ichiga  tushib,  uni 
qattiq urib, endi vaziyatni takrorlashdan qo'rqad 
Qo'rquv eng keng tarqalgan tur ular tuzatish g'oyalari bilan bog'liq va bolaning o'z tasavvuridan kelib 
chiqadi. 90% hollarda amaliyotchi psixologlar ular bilan duch kelishadi. Avvaliga, bu qo'rquvlar har qanday 
hayotiy vaziyatga mos keladi, shundan keyin ular shu qadar ahamiyatli bo'ladiki, bola boshqa hech narsa 
haqida o'ylay olmaydi. 
Bolalarning  haddan  tashqari  oshirilgan  qo'rquvini  bolalarning  xayolida  dahshatli    bo'rilar  va  ertak 
qahramonlari,  shuningdek  yo'qolish,  hujum,  suv,  olov,  og'riq  va  o'tkir  tovushlar  mavjud  bo'lgan  qo'rquv 
bilan  bog'lash  mumkin.  Ota-onalarning  o'limi  ham  bolalik  qo'rquvining  keng  tarqalgan  shakli  bo'lib, 
ko'pincha kattalarning o'zlari tomonidan yaratiladi. Ular ko'pincha turli xil ertak qahramonlari va multfilm 

---

 
128 
 
qahramonlarining  qo'rquviga  asoslangan.  Qo'rquvni  yo'qotish  uchun  turli  xil  usullardan  foydalanish 
mumkin.  Bular  o'yin  terapiyasi,  ertak  terapiyasi,  art-terapiya  (turli  "qo'rqinchli"  belgilar  chizish,  salbiy 
belgilarni modellashtirish), shuningdek musiqa terapiyasi va raqs terapiyasi. 
Bolalarning  qo'rquvini  engish  uchun  siz  turli  xil  psixologik  ta'sir  usullaridan  foydalanishingiz 
mumkin  (o'yin  terapiyasi,  izoterapiya,  ertak  terapiyasi,  musiqa  terapiyasi,  raqs  terapiyasi,  proektsion 
usullar, yengillik va o'zini o'zi boshqarish usullari)Qo'rquvni to'g'irlash bo'yicha ishlar bir necha bosqichda 
amalga oshi 
Qo’rquv asoratlari  
Bolalarda  qo’rquv  holati  oqibatida  jur’atsizlikni  yuzaga  keltiradi.Bolaning  irodasi  susayib,o’z 
kuchiga nisbatan ishonch yo’qoladi.Bunday holatda bola boa-bora bola asabini taranglashtirib,uni vahimaji 
qilib  qo’yadi.Bola  qo’rqqan  paytida  bosh  miyadagi  qo’rquvga  nisbatan  asab  markazi  boshqa  asab 
markazlarini to’rmizlab ,qorong’idan himoyalash instinktini yuzaga keltiradi.Bola qo’rqqan sari qo’rqqan 
naesalari  bosh  miyadi  aks  etishi  kuchayaveradi  Ba’zan  qattiq  qo’rquv  ta’sirida  bolalarda  nutq  faoliyati 
buzilishi,duduqlanishi kuzatilishi mumkin. 
Bolalarda  tasavvur,  ko’z  oldiga  keltirish  qobilyati  o’ta  kuchli  rivochlangan  bo’lib  u  ertak 
qahramonlarni  osonlik  bilan  xayolida  jonlantira  oladi.Salbiy  qahramonlar  qo’rquvni  keltirib  chiqarsa 
,ijobiylari  unga  qo’rquvni  yengishga  yordam  beradi.Bolani  salbiy  qahramonlar  ijobiylaridan  qattiq 
qo’rqishiga ishontirish kerak.Bolaga uyquga yotishdan oldin  o’yinchoqlar bilan vaziyatli o’yin o’ynashi 
lozim.Bunda  bolaga  salbiy  qahramonni  jonlantirish  vazifasi  beriladi.Natijada  bola  o’zi  qo’rqqan  narsani 
ko’z oldiga keltiradi,bu obraz xayolida kichiklashib,kuchsizlashib yo’qoladi.  
Foydalangan adabiyotlar 
1.Kichik bolalarda katta qo’rquvlar Zebinso Ahmedova. 
2.Qo‘rquvdan qo‘rqasizmi yoki qo‘rquv jumbog‘i Xenning Kyoler