Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

TA’LIM TEXNOLOGIYALARINI QO‘LLASHNING O‘ZIGA XOS TOMONLARI 
Kamolova Dilobar 
Buxoro viloyat Gijduvon tuman 45 umumiy o'rta ta'lim maktabi boshlangich sinf oqtuvchisi  
 
Bugungi  kunda  ta’lim  samaradorligiga  erishish  uchun  har  bir  fan o‘qituvchisi o‘zi o‘qitayotgan 
fanning  ta’lim  texnologiyasi  va  ta’lim  modelini  to‘liq  tarzda  ishlab  chiqishi  lozim.  Unda  asosan  fanning 
xususiyatlaridan va talabalarning  o‘zlashtirish  darajalari  kelib  chiqish  ko‘zda  tutiladi.  O‘quv mashg‘ulotining 
ta’lim  texnologiyasini  ishlab  chiqish  o‘qituvchi  harakatlarining  quyidagi  izchilligini  o‘z  ichiga  oladi:  ta’lim 
texnologiyasini  loyihalashtirish  va  uning  natijalarini  ta’lim  texnologiyasining  modeli  ko‘rinishida 
rasmiylashtirish; texnologik xarita ko‘rinishida o‘quv mashg‘ulotida talabalar bilan hamkorlikdagi faoliyatini 
bosqichma bosqich rejalashtirish; o‘quv jarayonining tashkiliy-didaktik ta’minotini ishlab chiqish (texnologik 
xaritaga ilova qilingan o‘quv-uslubiy va vizual materiallarni). 
 
O‘quv mashg‘ulotning ta’lim modeli jadval ko‘rinishida bo‘lib, unda quyidagilar ko‘rsatiladi: 
 
 
o‘quv  mashg‘ulotining  maqsadli  belgilanishini  aniqlovchi  didaktik  maqsadi:  shakllantirish/ 
chuqurlash/ tizimlashtirish/bilim va ko‘nikmalarni nazorat qilish, tayanch layoqatlilikni rivojlantirish; 
 
 
O‘quv faoliyatining kutilajak natijalari – bu o‘qitish natijasida talaba egallashi va bajarishi lozim 
bo‘lgan  harakatlar.  Ular  lo‘nda  va  fe’l  shaklida  shakllantiriladi,  tugallangan  harakatni  bildiradi  (…..gapirib 
beradi, …..sanab beradi, ….tavsiflaydi, …..echimini topadi va hokazo). 
 
  Natijalarga  mos  pedagogik  vazifalar-talabaning  o‘quv  faoliyatini  belgilangan  natijasiga  qarab 
harakatlanishini  tashkil  etishda  o‘qituvchi  tomonidan  bajarilishi  lozim  bo‘lgan  harakatlari(tushuntirish,ochib 
berish); 
 
 
Qurilgan  ta’lim  modeli  –  bu  belgilangan  vaqtda  va  mavjud  sharoitda  belgilangan  maqsadni amalga 
oshirish  va  bashorat  qilingan  o‘quv  natijalariga  erishishni  kafolatlaydigan  ta’limning  eng  maqbul  shakllari, 
usullari va vositalari majmuidir; 
 
 
rejalashtirilgan o‘quv natijalarini monitoringini amalga oshiruvchi qaytar aloqa yo‘l va vositalari 
(kuzatuv, tezkor so‘rov, savol-javob, o‘quv topshirig‘i natijalarini taqdimoti, testlash, yozma ishlarni tekshirish 
va boshq.) 
 
O‘quv  mashg‘ulotining  texnologik  xaritasi  o‘quv  mashg‘ulotida  ta’lim  texnologiyasi  tuzilishining 
jarayonli (protsessual) bayonini aks ettiradi va jadval qo‘rinishida rasmiylashtiriladi. 
 
Texnologik  xaritada  ta’lim  beruvchi  faoliyati  bilan  birga,  ta’lim  oluvchining  ham  faoliyati,  o‘quv 
mashg‘ulotining bosqichlari va vaqti, ta’lim berishning usul, shakl va vositalari, ta’lim maqsadlarining o‘quv 
yutuqlari monitoringi va baholashlari aniq ko‘rsatiladi. 
 
Texnologik  xaritaga  ilova  o‘z  ichiga  quyidagilarni  oladi:  talabalar  bilimini  faollashtirish  maqsadida 
qo‘llaniladigan  savollar  ro‘yxati;  guruhlarda  ishlash  uchun  yo‘riqnoma,  o‘quv  faoliyati  natijasida  talabalar 
tayanishi mumkin bo‘lgan qoidalar (aqliy hujum qoidasi, guruhlarda ishlash qoidasi, munozara ishtirokchilariga 
eslatma);  o‘qituvchi  tomonidan  o‘quv  jarayonida  foydalaniladigan  slaydlar,  jadvallar,  va  boshqa  vizual 
materiallar; munozara o‘tkazish uchun qo‘shimcha savollar; guruhlarda va yakka holdagi faoliyatni baholash 
mezonlari va ko‘rsatkichlari. 
Bu  yerda  taqdim  etilayotgan  materiallar  chegaralanmaydi.  Faqat  ular  katta  hajmli,  yaxshi  tuzilmaga 
keltirilgan va grafikli chizmalarda rasmiylashtirilgan bo‘lishi lozim. 
 
O‘quv  mashg‘ulotining  ta’lim  texnologiyasini  amalga  oshirish  asosan  quyidagi  bosqichlardan  iborat 
bo‘ladi: 
 
1.O‘quv mashg‘ulotiga kirish 
2.O‘quv mashg‘ulotining asosiy bosqichi 
 
3.O‘quv mashg‘ulotining yakuniy bosqichi 
 
Har bir bosqich doirasida pedagog ko‘zlangan maqsad asosidagi natijalarga erishsagina, dars jarayonlari 
samarali yakun topadi. Talabalarning o‘zlashtirishlari yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘ladi. Ta’lim maqsadlarini 
belgilash  va  natijalarni  shakllantirishda  ta’limning  o‘zlashtirish  darajalari  hisobga  olinishi  lozim.  Bilimlarni 
o‘zlashtirish va o‘quv faoliyati yo‘llariga darajali yondashuv asosida ta’lim maqsadlarini belgilash yo‘llari besh 
qismga bo‘linadi: 
 
 
Bilishlikka oid (tanish bo‘yicha harakatlanish); 
 
 
Tartiblilikka oid (algoritm, namuna, o‘xshashlik bo‘yicha harakatlanish); 
 
 
Ijodiy fikrlovchilikka oid (evristik harakatlarni tanlash); 
 
Ijodkorlikka oid (harakatlarni izlash). 
 
 
Bilishlikka  oid  (tanish  bo‘yicha  harakatlanish)  ta’lim  maqsadlarini  belgilashda  maqsad  va  natijalari 
shakllantirilishi hamda o‘quv faoliyatini baholash mezonlari quyidagicha bo‘ladi: