Лекция №1 асосий кимёвий тушунчалар. Асосий синфлар

3

  CHCl

3

  kabi  moddalarda  Cl  bo’lsada,  ularning  eritmalari  AgNO

3 

eritmasiga qo’shilganda oq cho’kma hosil  qilmasligini ham to ’g’ri izoh qildi.  Buning 

sababi  shundaki,  masalan:  KClO

3

  eritilganda  xlor  ioniga  ajralmaydi,  balki  K+  va 

ClO3" ionlariga dissotsiatsiyalanadi.  ClO3" ioni Ag+ ioni bilan cho’kma bermaydi.

4) Arrenius  o ’z nazariyasiga asoslanib kislota va asoslarni ta'rifladi.

Yaxshi 

dissotsiatsiyalanuvchi 

elektrolitlar 

kuchli 

elektrolitlar 

deb, 

yomon 

dissotsiatsiyalanuvchi elektrolitlar esa kuchsiz elektrolitlar deb ataladi.

Elektrolitlarning  ko’p  yoki  oz  dissotsiatsiyalanishi  dissotsiatsiyalanish  darajasi 

ko’rsatadi.

83

---

«Ionlarga  dissotsiatsiyalangan  molekulalar  sonining  eritilgan  moddaning  barcha 

molekulalari  soniga  bo’lgan  nisbati  elektrolitning  dissotsiatsiyalanish  darajasi 

deyiladi».  Demak, dissotsiatsiyalanganligini ko’rsatadi va «а» bilan belgilanadi.

Masalan:  KCl  suvda  eritilganda  uning  har  100  molekulasidan  85  tasi 

dissotsiatsiyalansa  а   =  85  =  0,85  buni  100  ga  ko’paytirsa  85%  bo’ladi.  Eritmalari 

yoki  suyuqliklari  elektr  tokini  o ’tkazadigan  moddalarga  elektrolitlar  deyiladi. 

Elektrolitlarga  hamma  kislota,  asos  va  tuzlar  suvli  eritmalari  misol  bo’la  oladi.  Bu 

moddalarning eritmalari yoki suyuqlanmalari ionlarga parchalanadi.  Masalan:

KOH ^  K+ + OH"

HCl  ^  H+ + Cl"

CaCl

2

 ^  Ca2+ + 2Cl"

Musbat  zaryadli  ionlar  kationlar,  manfiy  zaryadli  ionlar  esa  anionlar  deyiladi. 

Hozirgi  zamon  elektrolitik  dissotsiatsiya  nazariyasiga  ko’ra  elektrolitlarning 

dissotsiatsiyalanishiga  asosiy  sabab,  shu  moddalarning  molekulalari  erituvchi 

ta'sirida  solvatlanib,  ionlarga  ajralishidir.  Natijada  gidratlangan  kationlar  (+)  va 

anionlar  (-)  hosil  bo’ladi.  Elektrolitlarning  ionlarga  ajralishi  erituvchining  qutbli 

molekulalari  ion  ishtirokida  bo’ladi.Buni  biz  NaClning  suvdagi  eritmasi  misolida 

tushuntirib  o ’tamiz.  Osh  tuzi  bir-biriga  tortilib  turuvchi  Na+ va  Cl-  ionlaridan  tarkib 

topgan.  Lekin,  har  qaysi  ion  o ’z  holicha  harakat  qilmaydi.  Shu  sababli  osh  tuzi 

kristali  elektr tokini  o ’tkazmaydi.  Osh tuzi  suvda eritilganda suv molekulalari N a + va 

Cl-  ionlarini  musbat  va  manfiy  qutblari  bilan  qurshab  oladi.  Natijada  suv  dipollari 

bilan Na+  va Cl- ionlari  orasida tortishuv vujudga keladi.  Bu bog’lanish ta'sirida osh 

tuzi  ionlari  orasidagi  tortishuv  kuchsizlanadi  va  ular  orasidagi  bog’lanish  uzilib, 

gidratlangan  suv  molekulalari  bilan  birikkan  holda  N a+  va  Cl-  ionlari  bir-biridan 

ajraladi.  Shunday  qilib,  molekulada tayyor  ionlar  bo’lsa,  ular  erituvchi  ta'sirida  bir- 

biridan ajralib ketadi.

Gidratlangan  va  gidratlanmagan  ionlarning  xossalari  turlicha  bo’ladi.  Masalan,

л_|_ 

л_|_

gidratlanmagan  Cu 

ioni  (CuSO