|
3.3 Ўйин фаолиятининг бола ҳаётида тутган урни.
Ўйинлар
халк
педагогикасининг
тарбия
воситасидан бири
ҳисобланади.
Асрлар
давомида
ўйинлар
ривожланиб, янгиланиб келмокда.
Ўйин
фаолияти
бола
ҳаётида, унинг жисмоний, руҳий,
а
қлий камолатга етишида муҳим
воситалардан бири
ҳисобланади.
Ўйин ор
қали болалар тафаккур,
тасаввур, хотира, ди
ққати каби
барча психик жараёнлари ривожланади ва атроф - му
ҳит ҳақидаги билми
янада кенгайиб боради. Мактабгача таълим муассасасида ўйин фаолиятидан
тў
ғри ва унумли фойдаланиш, ҳар - бир ўтказиладиган машғулотлар ва сайр
фаолиятининг самарадорлигини ошириб боради. Мактабгача тарбия
муассасаларида ўйин фаолияти турли хил шаклда во
қеабанд - ижроли,
ҳаракатли, таълимий, мусиқий-таълимий каби йўналишда олиб борилади.
Ўйин болалар учун
қизиқарли, мазмунли бўлиши учун тарбиячи ўйин
қоидаси билан яқиндан таниш бўлиши керак.
Ўйин маш
ғулотларидан воқеабанд - ижроли ўйинлар орқали болалар
тафаккури кенгаяди ва
қизиқишлари ривожланади. Ролли ўйинлар орқали
болаларга уларни
қуршаб турган кишиларнинг кундалик ҳаёти, ўзаро
муносабатлари, турмуш кечириш йўсинлари билан танишиб боради. Болалар
ҳамиша катталарга тақлид килишади, қўғирчоғини эркалаётган қизча
онасининг сўзини такрорлайди,
қўғирчоғини бешикка белаб алла куйлайди,
мана шу биргина ўйин ор
қали унда оила шароитидаги кўникмалар ҳосил
бўлаётганлигини кузатишимиз мумкин. Бундан таш
қари "Шифокор",
"Сартарошхона", "Дўконда", "
Қурувчилар", "Тикувчилар", "Боғча", "Мактаб -
мактаб" каби ўйинлар ор
қали мактабгача тарбия ёшидаги болалар қалбида
касбга
қизиқиш, фаоллик, ўзгаларга меҳнатига ҳурмат, аҳил ва иноқлилик,
ширинсу
ҳанлик каби ҳислатлар ўстириб борилади. Болалар ёшига мос
эртаклардан, рус хал
қ эртаги " Шолғом", "Бўғирсок", ўзбек халқ эртаги
"Зумрад ва
Қиммат", "Икки эчки" кабиларни саҳналаштириш, қўшиқларни,
шеърларни,
ҳазилларни ёд олдириш бола хотирасини машқ қилдиради,
фикрни тўплаш
қобилиятини, сўз бойлигини, нутқ фаолиятини, эстетик
маданиятини, болаларда ижрочилик ма
ҳоратини, ўзига бўлган ишонч каби
қобилиятларни таркиб топишига ёрдам беради.
59
Ҳаракатли ўйинлар болалардан эпчилликни, чаққонликни, диққатни
бир жойга жамлашни, сезгирликни талаб килади. Хал
қ ўйинларидан
"Исмингни эслаб
қол", "Кўз боғлагич", "Оқ теракми, кўк терак", "Ғозлар",
"
Қушим боши", "Тўп-тош", "Жами" ўйинлари орқали болаларда ҳаракат
фаолияти ривожлантирилиб борилади, муста
қил фаолияти, жисмоний
қуввати оширилиб, ўзлигига ишонч руҳи ўстириб борилади. Шунингдек
турли ўйинчо
қлар билан уйнаш туп, арконча, от,арава, велосипед кабилар
билан уйналадиган ўйинлар ор
қали улар қалбида мусобақалашиш ҳислари
уй
ғотиб борилади. Айниқса тўп ўйинлари болаларнинг барча тана
ҳаракатларини ривожланишига катта ёрдам беради, шунинг учун тўплар
ранги ёр
қинроқ, енгил, юмшоқ, болалар учун ўйнашга қулай бўлиши керак.
Болалар билан спорт хоналарида эмаклаш, сирпаниш, тирмашиб чи
қиш,
ар
қон тагидан ўтиш машқларини ўргатиш ва шунга доир қуйидаги: "Она
тову
қ ва жўжалар", "Арқонга тегмай ўтчи", "Олишиш", "Тортишмачоқ" каби
ўйинларни болаларга ўргатиш ор
қали уларда ишорага биноан ҳаракат, жамоа
билан ўйнаш,
қоидага амал килиш, чамалаш, диққатни жамлаш каби
ҳусусиятлар тарбияланади.
Таълимий ўйинлар ор
қали болада мустақиллик, фаоллик, ижодкорлик
масалага онгли ёндошиш малакаси ўстириб борилади. Ўйин кўргазмалилик,
оддийдан мураккабга ўтиш усуллари ор
қали олиб борилади. Тарбиячи
таълимий ўйинларни ўтказиш давомида бола
ҳаракатини фаоллаштиради,
муста
қил ҳаракат қилиш қобилиятини шакллантиради, ўйиндан тўғри
фойдаланилса боланинг тафаккури, нут
қи, хотираси яъни, ақлий тарбиясига
асос солинади. Таълимий ўйинлар ор
қали болалар эшитиш, куриш, сезиш
аъзолари ор
қали турли нарсалар ва уларни ясашда ишлатиладигин
материалларнинг хоссаларини, уларни бир - бирига та
ққослашни, гуруҳларга
ажратишни ўрганадилар. Таълимий ўйинлар кичик гуру
ҳларда қуйидаги
хилда ўтказилади.
Ўйинчоклар билан ўйналадиган ўйинлар-"Айи
қларга нима керак?",
"Жажжи оё
қчаларимиз", "Зумрад учун кўйлаклар" .
Стол устига
қўйиб ўйналадиган ўйинлар- "Нима қаерда юради?",
"Мен айтган нарсани кўрсат", "Кимнинг
қўлида нима бор?".
О
ғзаки усулдаги таълимий ўйинлар- "Қўғирчоқ Лолахонни
чўмилтирамиз", "
Қўғирчоқ Лолахон меҳмонга келди", "Ажойиб халтача",
"Шаклини топ", "Рангини топ" каби ўйинлар киради.
Эшитиш ва кўриш аъзоларини фаоллаштириш учун "Хилини топ",
"
Қайси дарахтнинг меваси?", "Ниманинг пати", "Мевасини топ", "Онасини
топ", "Мевалар ва барглар", "Домино", "Ёввойи ва уй хайвонлари", "Ишлаш
60
учун нима зарур", "Бу уйчада кандай хайвон яшайди","Бу ким ёки нима?"
сингари Ўйинлардан фойдаланиш максадга мувофик бўлади. Бу Ўйинлар
ор
қали болаларда мева ва сабзавотлар, хайвонлар ва паррандалар, йил
фасллари,кийим - кечак ва бошкалар, каби тасаввурлар бойитилиб,
кенгайтирилиб, куриш ва эшитиш, эсда са
қлаб колиш хусусиятлари
ривожлантирилиб борилади. Катта гуру
ҳларда уйналадиган "Айтинг биз
топамиз", "Топган топа
ғон", "Ошқовоқ пишди", "Лой ўйини", "Боғбонлар"
ўйинлари ор
қали меҳнатга мухаббат руҳи тарбияланиб боради.
Болалар
қалбида мусиқага бўлган мухаббат ҳиссини оширишда
муси
қий- таълимий ўйинларнинг роли беқиёсдир. Тарбиячи болаларга турли
хил муси
қа асбобларини кўрсатиб, чалиб бериш орқали, чолғу
асбобларининг овози ва тузилиши ва турлари билан таништириб боради.
"Овозидан топ", "Нимада чаляпман", "
Қўнғироқ қандай жаранглаяпти" каби
ўйинлар ор
қали тарбиячи болаларга овоз ва чолғу асбобларининг товуш
хусусиятларини фар
қлашга ўргатади. "Тапур-тупур қайрағоч", "Томга тош
отдим", "Ўйнаб бер", "Санамалар", "Муштум ва кафтчалар", "Ём
ғир" каби
миллий ўйинлар ор
қали болаларни мусиқа ритмига мос ҳаракат, ўйинли
ашулани ижро этиш,
қарсаклар ва мимик ҳаракатларни тўғри бажаришга
ўргатиб борилади.
-
Ғозлар, бир сўз дейсизми?
-
Ға, ға - ға!
- Тотли сули ейсизми?
-
Ҳа, ҳа - ҳа
- Нега патни силайсиз?
-
Ғоқ, ғоқ - ғоқ.
- Мендан нима тилайсиз?
- Бо
қ, боқ, боқ"!
Бу хилдаги шеърлар кичкинтойларни муста
қил фикрлашга, ҳаётий
тассуротлардан хулоса чи
қаришга ўргатиб боради.
Демак, хулоса
қилиб айтганда ўйин фаолиятининг кичкинтойлар
ҳаётида тутган ўрни беқиёсдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
