Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

Ozuqaviy chiqindilar tarkibida lipidlar miqdori (absolyut quruq moddasiga nisbatan % 
hisobida) 
Xom ashʻyosining turi 
Moylilik darajasi 
Murtaklari: 
bugʻdoy 
suli  
makkajoʻxori 
 
10-17 
11-13 
30-48 
Kepagi: 
guruch 
tariq 
 
8-18 
10-24 
Donagi: 
oʻrik 
olxoʻri 
gilos 
bodom 
 
35-45 
30-50 
30-39 
42-53 
Urugʻi: 
pomidor 
uzum 
 
25-35 
10-15 
 
Bu  moylarni  attorlik  va  tibbiyot  sohalarida  ishlatish  mumkinligi  esa  qadim-qadimlardan 
maʻlumdir.  Demak,  bu  xom  ashyolarni  ham  qayta  ishlab,  moy  ishlab  chiqarishni  amalga  oshirish 
katta xalq xoʻjalik ahamiyatiga egadir. Bu masalaga hozirgi kunda mustaqil respublikamizda katta 
eʻtibor  berilmoqda.  Meva-sabzavot  konservalari  sanoati  chiqindilarini  qayta  ishlab  moy  oladigan 
Qoʻqon moy-ekstraksiya zavodining qurilishi va ishga tushirilishi fikrimizning dalilidir. Lekin, bu 
qilinayotgan ishlarga qaramasdan iqtisodiy aloqalarning susayishi tufayli moy tanqisligi sezilmoqda. 
Bu  muammoni  tezroq  yechish  uchun,  albatta  paxtadan  tashqari  boshqa  moy  beruvchi  ekinlarni 
koʻpaytirish ham maqsadga muvofiqdir. 
Shuni aytish kerakki, butun Yer sharida asosiy moy beruvchi oʻsimliklar bor, ular jami ishlab 
chiqiladigan moyning 92,8 foizini beradi. Shularning qariyib 54 foizi soya, 14,5 foizi gʻoʻza, 10,2 
foizi yeryongʻoq, 8,7 foizi kungaboqar, 5,8 foizi rapsdan olinadi. Bu keltirilgan maʻlumotlardan shuni 
anglash  mumkinki,  soya  dunyo  miqyosida  moy  ishlab  chiqarish  hajmi  boʻyicha  birinchi  oʻrinni 
egallaydi. Bundan tashqari soya ekiladigan maydonlarni kengaytirishga katta eʻtibor berilmoqda. 
Moyli  urugʻlarning  anatomik  tuzilishi  va  kimyoviy  tarkibi.  Moyli  urugʻlarning  anatomik 
tuzilishining  oʻziga  xosligi  ularning  toʻqimalari-ning  fizik-mexanik  xususiyatlarini  belgilaydi  va 
ulardan  moy  ajratib  olish  texnologiyasiga  katta  taʻsir  koʻrsatadi.  Toʻliq  yetishib  pishgan  urugʻlar 
qobiq va qobiq ichidagi magʻizdan iborat boʻladi. Lipidlarning miqdori urugʻ massasining toʻrtdan 
bir  qismidan  to  toʻrtdan  uch  qismigachani  tashkil  etadi.  Urugʻlar  tarkibidagi  lipidlar  koʻpchilik 
hollarda oqsillar va ugle-vodlar bilan bogʻlangan holatda boʻladi. Bundan tashqari urugʻlar tarkibida 
azotli moddalar, oqsillar, uglevodlar va boshqa birikmalar uchraydi. 
Yogʻlarning xossalari ularning tarkibiga kiruvchi yogʻ kislotalariga bogʻliq boʻladi.  
Yogʻlar  tarkibida  uchraydigan  yogʻ  kislotalari  toʻyingan  va  toʻyinmagan  yogʻ  kislotalaridan 
iboratdir. Yogʻlarning uy harorati sharoitida qattiq yoki suyuq boʻlishi ularning tarkibida qanchalik 
darajada  toʻyingan  va  toʻyinmagan  yogʻ  kislotalari  borligi  bilan  harakterlanadi.  Qattiq  yogʻlarda, 
yaʻni hayvon yogʻlari tarkibida toʻyingan yogʻ kislotalaridan palmitat, stearinat, laurinatlar koʻproq 
boʻladi.  
Oʻsimlik  moylarida  esa  juda  koʻp  tarqalgan  toʻyinmagan  yogʻ  kislotalari  -  oleinat,  linolat, 
linolenat kislotalari boʻladi. Shuning uchun ham oʻsimlik moylari oddiy sharoitda suyuq boʻladi. 
Yogʻlarning tarkibida yuqori molekulali toʻyingan yogʻ kislotalarining boʻlishi ularning erish 
haroratining  oshishiga  olib  keladi.  Yogʻlarning  erish  harorati  qancha  yuqori  boʻlsa,  ular  odam 
organizmida shuncha qiyin hazm boʻladi. 
Yogʻlarning koʻpchiligi baʻzi bir umumiy fizik xususiyatlarga ham egadir. Hamma yogʻlar ham 
suvdan yengil va suvda erimaydi. Ammo yogʻlar organik erituvchilar (benzin, atseton, efir) da yaxshi 

---

eriydi. Yogʻlar suv bilan aralashganda, kuchsiz ishqorlar, oqsillar va boshqa emulgatorlar taʻsirida 
emulsiyalar hosil qilishi mumkin. Yogʻlarning bu xususiyatidan margarin mahsulotlari tayyorlashda 
foydalaniladi. 
Yogʻlar  bir  qancha  kimyoviy  xossalarga  ham  egadir.  Masalan,  yogʻlar  suv  ishtirokida, 
fermentlar, kislotalar va ishqorlar taʻsirida efir bogʻlarining uzilishi hisobiga oson parchalanib, erkin 
yogʻ kislotalari va glitserin hosil qilishi mumkin.  
Bu oʻzgarishni quyidagicha formula bilan izohlash mumkin: