Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

Tarvuz. Tarvuz keng tarqalgan poliz ekinidir. Tarvuz navlari qaysi sohada ishlatilishiga qarab 
asosan ikki guruhga boʻlinadi: xoʻraki va sukatbop. Xoʻraki navlarining tarkibida fruktozadan iborat 
qand (8-12 %), organik kislotalar, mineral tuzlar, vitaminlar (S, V1, V2) va karotinlar bor. Asosan eti 
qizil, shirin tarvuzlar isteʻmol qilinadi. 
Tarvuz  navlari  pishish  muddatiga  qarab  ertapishar,  oʻrtapishar  va  kechpishar  navlarga 
boʻlinadi.  Oʻzbekistonda  ekiladigan  ertapishar  tarvuz  navlariga  Oʻzbekiston-452,  Mozaichniy, 
Mahalliy chinni tarvuz, oʻrtapishar navlariga Mramorniy, Astraxanskiy, Korol, Kuba-92, Samarqand 
oqtarvuzi, kechpishar navlariga esa Qoʻziboy-30, Haitqora, Guliston kabi navlarini kiritish mumkin. 
Sukatbop  tarvuz  navlarining  poʻchogʻi  qalin  boʻlib,  undan  sukatlar  tayyorlanadi.  Xoʻraki 
tarvuzlar  sifat  koʻrsatkichlar  boʻyicha  GOST  7177-87  standarti  talabiga  javob  berishi  kerak.  Bu 
standartga  asosan  tarvuzlarning  sifat  ekspertizasini  oʻtkazishda  ularning  tashqi  koʻrinishi,  hidi  va 
taʻmi, pishib yetilganligi, eng katta koʻndalang kesimining diametri, jarohatlanganlik darajasi kabi 
koʻrsatkichlariga alohida eʻtibor beriladi. 
Standart  talabi  boʻyicha  tarvuzlarning  tashqi  koʻrinishi  umumlashgan  koʻrsatkich  boʻlib, 
tarvuzning  butunligi,  yangiligi,  tozaligi,  sogʻlomligi,  shakli,  rangi  va  poʻchogʻining  yaltiroqligi 
boʻyicha aynan shu botanik navga xosligi kabi koʻrsatkichlarni oʻz ichiga oladi. 
Tarvuzlarning hidi va taʻmi oʻziga xos, begona hidlarsiz va taʻmlarsiz boʻlishi kerak. 
Tarvuzlar uchun pishib yetilganlik koʻrsatkichi ham eng muhim hisoblanadi. Tarvuzlar kesib 
koʻrilganda  boʻshliq  boʻlmasligi,  eti  esa  yaxshi  yetilib  pishgan,  shirali,  sersuv,  rangi  va  urugʻlari 
aynan shu pomologik navga hos boʻlishi kerak. 
Tarvuzlarning  katta-kichikligi  ham  ularning  sifatini  baholashda  aniqlanadigan  asosiy 
koʻrsatkichlardan  hisoblanadi.  Mazkur  standart  talabi  boʻyicha  tarvuzlarning  erta  pishar  va  oʻrta 
pishar navlarida eng katta koʻndalang kesimining diametri 13 sm dan, kechpishar navlarida esa 17 
sm dan kam boʻlmasligi kerak. 
Shuningdek, standart talabi boʻyicha tarvuzlarni yuklash jarayonida bosilib yengil jarohat olgan 
tarvuzlar boʻlishiga ruxsat etilmaydi. Savdo shaxobchalariga keltirilib isteʻmolchilarga sotilayotgan 
tarvuzlarda esa yengil urilgan tarvuzlar miqdori chegaralanmaydi. 
Standart  talabi  boʻyicha  ezilgan,  yorilgan,  boʻshashib  qolgan,  xom,  yoki  oʻta  pishib  ketgan, 
kasallangan, zararkunandalar bilan zararlangan, chirigan tarvuzlar sotishga ruxsat etilmaydi. 
Qovun. Qovun ham tarvuz singari keng tarqalgan poliz ekinidir. Ularning biokimyoviy tarkibi 
ham tarvuzlarning biokimyoviy tarkibiga oʻxshaydi. 
Qovunning mazasi va ayniqsa hidi xushboʻy, juda yoqimli boʻladi. Ular yangi uzilgan holida, 
quritib  isteʻmol  qilinadi.  Shuningdek,  qovunlardan  sifatli  sukatlar  va  murabbolar  ham  tayyorlash 
mumkin. 

---

Qovun  navlarining  shakli  dumaloq,  uzunchoq,  yapasqi;  oʻlchami  mayda,  oʻrtacha,  yirik; 
poʻchogʻining tuzilishi silliq, toʻrsimon, qirrali; etining tuzilishi qarsillama, qumoq va sertola boʻlishi 
mumkin. 
Qovun navlari yetilish muddatiga qarab handalaklar, yozgi, kuzgi va qishki qovun navlariga 
boʻlinadi.  Oʻzbekistonda  ekiladigan  handalaklarga  Koʻkcha  handalak,  Mahalliy  sariq  handalak, 
Boʻrikalla,  Koʻk  kallapoʻsh  navlari,  yozgi  navlariga  Oqqovun-557,  Oqnovvot,  Aravakash-1219, 
Koʻkcha-588, kuzgilariga Sayili, Qoʻybosh, Umrboqi; Qishki navlariga esa yashil Gulobi, Mahalliy 
qoraqand,  Qoʻybosh  kabi  navlari  kiradi.  Qovunning  pishib  yetilganligini  koʻrsatadigan  asosiy 
alomatlari ularning poʻchogʻining rangining oʻzgarishi va hushboʻy hid paydo boʻlishi hisoblanadi. 
Qovunlar sifati koʻrsatkichi boʻyicha GOST 7178-85 standarti talabiga javob berishi kerak. Bu 
standartga  asosan  qovunlarning  sifat  ekspertizasini  oʻtkazishda  ularning  tashqi  koʻrinishi,  hidi  va 
taʻmi, pishib yetilganligi, eng katta koʻndalang kesimining diametri, jarohatlanganlik darajasi kabi 
koʻrsatkichlariga alohida eʻtibor beriladi. 
Standart  talabi  boʻyicha  qovunlarning  tashqi  koʻrinishi  umumlashgan  koʻrsatkich  boʻlib, 
qovunning butunligi, tozaligi, sogʻlomligi, ortiqcha namlikka ega emasligi, shakli va rangi, boldoqli 
yoki boldoqsiz ekanligi kabi koʻrsatkichlarni oʻz ichiga oladi. 
Qovunlarning hidi va taʻmi oʻziga xos, yoqimli, begona hidlarsiz va taʻmlarsiz boʻlishi kerak. 
Qovunlar uchun ham pishib  yetilganlik koʻrsatkichi eng muhim hisoblanadi. Shu sababli bu 
koʻrsatkich  ham  standart  talabi  boʻyicha  aniqlanishi  zarur  boʻlgan  koʻrsatichdir.  Ertapishar  va 
oʻrtapishar qovun navlarining poʻchogʻi va eti har xil rangi, qalinligi, zichligi aynan shu navga xos, 
urugʻ kamerasi yetilgan va oson ajraladigan urugʻlardan iborat boʻlishi kerak. Kuzgi, qishgi qovun 
navlarining pustlogʻi va eti esa zich, kamerasi esa yaxshi yetilib pishmagan, eti mustahkam oʻrnashib 
turgan urugʻlardan iborat boʻlishi kerak. 
Qovunlarning  katta-kichikligi  ham  ularning  sifatiga  maʻlum  darajada  taʻsir  koʻrsatadi.  Shu 
sababli  bu  koʻrsatkich  ham  standart  talabi  boʻyicha  aniqlanishi  zarur  boʻlgan  koʻrsatkichdir. 
Ertapishar  qovun  navlarining  eng  katta  koʻndalang  kesimining  diametri  10  sm  dan,  dumaloq  va 
ovalsimon  shaklidagi  kechpishar  navlarida  esa  eng  katta  kesimining  diametri  10  smdan  kam 
boʻlmasligi kerak. 
Standart  talabi  boʻyicha  qovunlarning  sifatini  baholashda  maʻlum  bir  chetlanishlarga  ham 
ruxsat etiladi. 
Mazkur standart talabi boʻyicha tekshirilayotgan qovunlar massasida bosilish natijasida yengil 
jarohat olgan va oʻlchamlari boʻyicha 1sm dan ortiq chetlanishga ega boʻlmagan qovunlar miqdori 
5,0  %  gacha  boʻlishiga  ruxsat  etiladi.  Shuningdek,  ezilgan,  yorilgan,  qisilib  boʻshashib  qolgan 
qovunlar boʻlishiga yoʻl qoʻyilmaydi.