Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

Navlari 
 
Gʻoʻzaning ekiladigan barcha navlari ikki guruhga: 1. Uzun (ingichka) tolali; 2. 0 ʻrta tolali 
navlarga boiinadi. Uzun (ingichka) tolali navlar 1, II, III tip tolalar bersa, IV, V, VI tip tolalar esa 
oʻrta tolali gʻoʻza navlaridan olinadi. Quyida ikkala guruhda ekilayotgan ayrim navlarning tavsifini 
keltiramiz, 
 
IV, V, VI tip tolali oʻrta tolali gʻoʻza navlari. 
Viloyat va tumanlarda Davlat nav sinovidan oʻtgan, tuproq-iqlim sharoitiga mos boʻlgan bir 
necha navlar ekilmoqda. Quyida ana shunday ayrim navlarning tavsifi keltiriladi. 
Namangan—77.  G.S.  Zaysev  nomidagi  Gʻoʻza  seleksiyasi  va  urugʻchiligi  ilmiy-tekshirish 
instituti va Qizil Rovot tajriba xoʻjaligida yaratilgan. Nav oʻrtapishar. 0 ʻsuv davri 110—125 kun. 
Vilt kasalligiga chidamli. Bir koʻsakdagi paxta vazni 5,2 g, tola chiqishi 33,3 foiz, shtapel uzunligi 
33,7 mm, tolaning uzilish kuchi 4,7 gk, metrik soni 5600, nisbiy uzilish kuchi 26,2 gk/teks. Tolasi V 
tip. Hosildorligi gektariga oʻrtacha 44 s.  
Unumdor boʻz-oʻtloq va oʻtloq-botqoq tuproqlarda gektariga 80—90 ming tupdan, shoʻrlangan 
yerlarda 120—140 ming tupni tashkil etgani maʻqul. 
Boʻz tuproqlarda oʻgʻitlarning meʻyori gektariga N—250; P—175; K—125 kg. 

---

Toshkent—6. Bu nav 0 ʻzbekiston FA ning 0 ʻsimliklar biologiyasi ilmiy-tadqiqot institutida 
yaratilgan va 1981-yilda reyestrga kiritilgan. 
Nav  ancha  tezpisharligi  tufayli,  koʻpincha  qayta  ekishga  moʻljallangan.  Vilt  kasalligiga 
chidamli. Koʻsakdagi paxta vazni oʻrtacha 6,0—6,5 g, tolasining uzunligi 34,5 —36,0 mm, uzilish 
kuchi 4,5—4,7 gk, metric soni 6000, nisbiy uzilish kuchi 27—28,2 gk/teks. Hosildorligi gektariga 
39—50s. 
Gektariga  koʻchat  qalinligini  110—120  mingdan,  130—140  mingtagacha  yetkazish 
mumkinligi isbotlangan. Oʻgʻitning meʻyori gektariga: N—200—250; P—140—175; K—100—125 
kg.  
S—6524. G.S. Zaysev nomidagi Gʻoʻza seleksiyasi va urugʻchiligi ilmiy-tekshirish institutida 
duragaylash yoʻli bilan yaratilgan. Oʻrtapishar.  
Tola uzunligi 35,2 mm, metrik soni 6350, uzilish kuchi 4,5—4,6 gr, nisbiy uzilish kuchi 28,5 
gk/teks, tola chiqishi 33—34 foiz. Tolasi IV tipga kiradi. 
S—6530. G.S. Zaysev nomidagi Gʻoʻza seleksiyasi va urugʻchiligi ilmiy-tekshirish institutida 
duragaylash yoʻli bilan yaratilgan. Oʻrtapishar navlar guruhiga kirib, vilt kasalligiga chidamli. Oʻsuv 
davri 114—124 kunni tashkil etadi. Bir koʻsakdagi paxta vazni 5,4—6,2 g, tola chiqishi 36,8—37,2 
foiz, shtapel uzunligi 35,2 mm, tolaning uzilish kuchi 4,5 g, metrik soni 6020, nisbiy uzilish kuchi 
27,1 gk/teks. Hosildorligi gektariga 40—48 s gacha yetadi. Koʻchat qalinligi gektariga 90—100 ming 
tupga  toʻgʻri  keladi.  Boʻz  tuproqlarda  azotning  maqbul  meʻyori  250,  fosfor  —  175,  kaliy  —  125 
kg/ga. 
Oqdaryo—5. Bu nav Oʻzbekiston paxtachilik ilmiy-tekshirish institutining Samarqand filialida 
duragaylash  yoʻli  bilan  yaratilgan.  Nav  intensive  tipda  boʻlib,  tezpishar  navlar  guruhiga  mansub. 
Oʻsuv davri 120—130 kun. Koʻsaklarning ochilish jarayoni tez kechadi. Bir koʻsakdagi paxtaning 
vazni 6,5—7,0 g, 1000 dona chigit massasi 110—130 g, tolaning shtapel uzunligi 34—35 mm, tola 
chiqishi  36  foiz,  tola  pishiqlgi  4,6—4,7  gk,  metrik  soni  5800—5900.  Hosildorligi  tuproq-iqlim 
sharoitiga qarab gektaridan 42—45 sentnergacha boʻladi. 
Oqdaryo—6.  Nav  Oʻzbekiston  paxtachilik  ilmiy-tekshirish  institutining  Samarqand  filialida 
duragaylash yoʻli bilan yaratilgan. Oʻsuv davri 120—125 kun. Koʻsak yirikligi 6,5—7,0 g. Tolasining 
uzunligi 33—34 mm, tola chiqishi esa 35—36 foiz. Tola pishiqligi 4,6 gk boʻlib, tolaning metrik soni 
5900—6000,  tolaning  uzilish  uzunligi  28,3  gk/teks.  1000  dona  chigitning  massasi  120—125  g. 
Hosildorligi Samarqand viloyatining turli tuproq-iqlim sharoitida gektaridan 30—45 sentnergacha, 
tolasi V tip. 
Yulduz.  Oʻzbekiston  Fanlar  Akademiyasining  Oʻsimliklar  biologiyasi  institutida  O.  Jalilov 
tomonidan tanlash yoʻli bilan yaratilgan. Oʻsuv davri 115—120 kun. Koʻsakdagi paxta vazni 6,5—
7,5 g, tola chiqishi 39—40 foiz, tola uzunligi 33—34 mm, tolaning uzilish kuchi 4,5—4,7 gk, nisbiy 
uzilish kuchi 26,4—27 gk/teks, tolasi V tipga mansub. 
S-4727.  G.S.  Zaysev  nomidagi  gʻoʻza  seleksiyasi  va  uaigʻchiligi  institutida  1961-yilda 
duragaylash yoʻli bilan yaratilgan. Oʻsuv davri 132—136 kun. Koʻsakdagi paxta vazni 6,3—6,8 g, 
tola chiqishi 36 foiz, shtapel uzunligi 33,2 mm, tolaning uzilish kuchi 4,6—4,8 gk, metrik soni 5470—
5600, nisbiy uzilish kuchi 26,2 gk/teks. Tolasi V tip. Kasallikka chidamsiz. 
Buxoro—6.  OʻzPITI  ning  Buxoro  paxtachilik  filialida  turlararo  durugaylash  yoʻli  bilan 
yaratilgan. 0 ʻrtapishar. Koʻsakdagi paxta vazni 7,2 g. Tola chiqishi 36,5 foiz, tola uzunligi 34 mm, 
metrik soni 6020, tolaning uzilish kuchi 4,5—4,6 gk, nisbiy uzilish kuchi 28,3 gk/teks. 
175-f. Oʻzbekiston PIT ning Andijon filialida duragaylash yoʻli bilan yaratilgan, oʻrtapishar, 
koʻsagidagi paxta vazni 5,2—5,6 g, tola chiqishi 33—34 foiz, shtapel uzunligi 35—36 mm, nisbiy 
uzilish kuchi 26,4—27,9 gk/teks. Vilt kasalligiga chidamli. Tolasi IV tip. 
Sharof—75. Bu nav 0 ʻzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining oʻsimliklar biologiyasi 
institutida yakka tanlash yoʻli bilan yaratilgan.  
Navning oʻsuv davri 117—120 kun. Balandligi 100—120 sm, tupi gʻuj oʻsadi. Tola uzunligi 
33—34 mm, tola chiqishi 37—38 foiz, metric soni 5800-6000, nisbiy uzilish uzunligi 26,5—27,5 
gk/teks.  Tolasi  IV-V  tipga  mansub.  Koʻsak  yirikligi  5,0—5,5  g,  1000  dona  chigit  massasi  110 

---

grammgacha.  Koʻsaklarning  ochilish  tezligi  katta.  Vilt  bilan  kasallanishi  5—10  foiz.  Hosildorligi 
oʻrtacha gektardan 40—49 sentnergacha. 
Omad.  Nav  G.S.  Zaysev  nomidagi  Gʻoʻza  seleksiyasi  va  urugʻchiligi  ilmiy-tekshirish 
institutining olimi R.Kim tomonidan yaratilgan. Oʻsuv davri 115—118 kun. Gʻoʻzaning boʻyi 80—
90  sm  ga  boradi.  Koʻsaklari  tanaga  yopishgan  holda  joylashgan.  Koʻsaklar  ogʻirligi  5,0—5,5  g. 
Gektaridan olinadigan hosildorlik 40 sentnergacha. Tola chiqishi 35—36 foiz. Tolasining uzunligi 
esa 33—34 mm ni tashkil qiladi. Tolasi V tipga mansub. Mikroneyr koʻrsatkichi 4,5—4,6. 
Har  gektariga  95—100  ming  tup  koʻchat  qoldiriladi.  Suvga  talabi  oʻrtacha,  vilt  bilan 
zararlanishi 5—8 foizni tashkil qiladi. Mineral oʻgʻitlarga talabi oʻrtacha. 
Navbahor.  Nav  0  ʻzbekiston  genetika  va  oʻsimliklar  eksperimental  biologiyasi  institutining 
olimi akademik D. Musayev va Gubanova tomonidan yaratilgan. Chigit unib chiqqandan to paxta 
pishguncha 118—120 kun talab qilinadi. Gʻoʻza shoxlanmaydi, koʻsaklari tanaga yopishgan holda 
boʻladi.  Gektaridan  40  sentner  va  undan  koʻp  hosil  olish  mumkin.  Tola  chiqishi  35—36  foiz, 
tolasining uzunligi esa 33—34 mm ni tashkil qiladi. 
Tolasi V tipga mansub. Chigiti boshqa navlar chigitiga nisbatan mayda. Har gektariga 100—
110 ming tup oʻsimlik qoldiriladi. Nav qurgʻoqchilikka, viltga chidamli, mineral oʻgʻitlarga talabi 
oʻrtacha. 
Gulbahor. Oʻzbekiston FA ≪Biolog≫ Ilmiy ishlab chiqarish Birlashmasida S-4534. x L—434 
avlodidan yakka tanlash yoʻli bilan yaratilgan. 
Boʻyi  100—120  sm.  Tup  piramidasimon,  0—1  monopodial  shoxi  hosil  qiladi.  Koʻsagi 
tuxumsimon,  choʻzinchoq  uchli,  1000  dona  chigit  vazni  128  g.  Hosildorligi  gektaridan  46,3 
sentnergacha.  Tola  chiqishi  38,1  foiz,  koʻsak  yirikligi  5,7  g.  Vilt  bilan  kasallanish  darajasi  II 
foizgacha. Oʻsuv davri 125—138 kun. Tolasi V tipga mansub. 
Mehr.  Oʻzbekiston  oʻsimliklar  eksperimental  biologiyasi  instituti  olimi  akademik  O.  Jalilov 
tomonidan yaratilgan. Nav chigit unib chiqqandan to paxta pishganga qadar 119—123 kunni talab 
qiladi. Gʻoʻzaning boʻyi 90—100 sm ga boradi. Shoxlanishi 0,5—1 tipga mansub. Koʻsaklarining 
ogʻirligi 5,5—6 grammni tashkil qiladi. Qurgʻoqchillikka chidamsiz, vilt kasalligi bilan zararlanishi 
oʻrtacha,  mineral  oʻgʻitlarga  talabchanligi  kuchli.  Har  gektaridan  45  sentnergacha  hosil  olish 
mumkin. Tola chiqishi 35—36 foiz, tola uzunligi 33—35 mm ni tashkil qiladi. Nav V tipga mansub. 
Har gektariga 95 mingta nihol qoldiriladi. 
An-Chillaki—1.  Oʻzbekiston  Respublikasi  Fanlar  Akademiyasi  Oʻsimliklar  biologiyasi 
institutida yaratilgan. Nav juda tezpishar, oʻsuv davri 100—110 kun. Past boʻyli boʻlib, balandligi 
60—70 sm gacha. 
Hosildorligi  oʻrtacha  gektaridan  25—35  sentnergacha.  Nav  tezpishar  boʻlganligi  uchun  vilt 
kasalligiga chalinguncha rivojlanish davrlarini 
oʻtishga  ulgura  oladi.  Navni  boshoqli  don  ekinlari  yoki  ayrim  yemxashak  ekinlaridan  keyin 
ekish  mumkin.  Undan  takroriy  ekin  sifatida  yoki  qalin  tup  son  hosil  qilish  uchun  foydalanish 
paxtachilikda yangi yoʻnalishni vujudga keltirish mumkin. 
Chimboy—3010.  Qoraqalpogʻiston  dehqonchilik  ilmiy-tekshirish  institutida  A.V. 
Bereznikovskaya va boshqalar tomonidan tanlash yoʻli bilan yaratilgan. Koʻsagidagipaxta vazni 6,3 
g, tola chiqishi 37,6 foiz, uzilish kuchi 4,5—4,6 gk, metrik soni 5860, nisbiy uzilish kuchi 25,4—26,9 
gk/teks. V tip tola beradi. Nav oʻrtapishar, kasallikka chidamli. 
An—Bayovut—2.  Oʻzbekiston  FA  ning  Oʻsimliklar  biologiyasi  institutida  S.  Sodiqov  va 
boshqalar tomonidan yaratilgan. Tezpishar nav. 
Oʻsuv davri 129—130 kun. Koʻsagidagi paxta vazni 6,5—7,0 g. Tola chiqishi 35—36 foiz,- 
tola uzunligi 34—35 mm, tolaning uzilish kuchi 26,1—26,7 gk teks. Tolasi V tip. 
S—2609 gʻoʻza navi Oʻzbekiston Gʻoʻza seleksiyasi va unigʻchiligi ilmiy-tadqiqot institutida 
yaratilgan.  ≪S—2609≫  gʻoʻza  navi  Gossipium  xirzutum  L  botanik  turiga  mansub  boʻlib,  1541 
raqamli  seleksion  tizmasidan  yakka  tanlov  yoʻli  bilan  olingan.  Yangi  nav  mualliflari:  P.Sh. 
Ibrohimov,  F.V.  Voytenok,  Ye.  Shadraimov,  S.  Nizamov,  M.  Saidahmedov  va  boshqalar.  Gʻoʻza 
navining poyasi baquvvat, yotib qolmaydi, boʻyi 90—100 sm, tupi qisqa piramida shaklida, oʻsuv 
shoxlari  0—1  tagacha.  Koʻsagi  yirik,  tuxumsimon  shaklda  boʻlib,  uchli,  asosan,  besh  chanoqli. 

---

Koʻsak vazni 6,5—7,0  g. Tola chiqishi 37—38 foiz. Urugʻi oʻrtacha kattalikda boʻlib, 1000 dona 
urugʻining ogʻirligi oʻrtacha 130 grammni tashkil qiladi, moy miqdori 19—20 %. Paxtasi oq rangda, 
tolaning  shtapel  uzunligi  34,5-35  mm,  mayinligi  5700-5800,  bir  dona  tola  pishiqligi  4,5-4,7  gk, 
mikroneyr koʻrsatkichi 4,1-4,4, solishtirma uzilish kuchi 27—28 km. Tolasi V tip. 
Armugʻon.  Bu  nav  L—9263  x  L—541  duragay  kombinatsiyalarini  oʻzaro  chatishtirib  koʻp 
marotaba yakka tanlash orqali yaratilgan. Mualliflari: P.G. Gubanova, O.D. Jurayev, J.A. Musayev, 
Z.Yu. Sodiqova.  
Hosildorligi gektariga 48—55 sentner, bitta koʻsakdagi paxta vazni 6,0—6,5 g. Oʻsuv davri 
120—125 kun, tola chiqimi 38—39 foiz, tola uzunligi 33—34 mm, metrik nomeri 5650, solishtirima 
uzilish kuchi 25,6 gk. teks, tolasi V tip. Vilt bilan zararlanishi 5,1—11 foiz. Armugʻon gʻoʻza navi 
1999-yilda rayonlashtirilgan. 
Gulsara.  ≪Gulsara≫  navi  gʻoʻzaning  ≪Soyuz  N1X1—11≫  (L—112x175)  x 
(S=2602xAshxobod—25)  navini  1000  rengen  nuri  taʻsirida  nurlantirish  oqibatida  oʻzgargan  turli 
morfo-biologik va xoʻjalik qimmatli belgilariga qarab koʻp yillik takroriy yakka tanlovlar oʻtkazib 
barqarorlashgan shaklini tanlab olish natijasida 1993-yilda yaratilgan. 
Mazkur  gʻoʻza  navining  mualliflari:  Q.  Bahromov,  Sh.  Ibrohimov,  A.  Bahromov,  A. 
Nuriddinov va S. Ortiqov. 
≪
Gulsara≫  gʻoʻza  navi  serhosil,  tezpishar,  tola  chiqimi  yuqori  va  sifatli,  vilt  kasalligiga 
chidamli. Amal davri 100—110 kun, oʻsimlikning boʻyi 100—120 sm, birinchi hosil shoxi poyaning 
3—5 boʻgʻinida shakllanadi, shoxlanishi 2—2,5 tipda boʻlib, keng shoxlanadi. Koʻsagining shakli 
dumaloq, uchki qismi bigizsimon shaklda boʻladi. Bir dona koʻsakdagi paxta vazni 5—5,6 g, bitta 
koʻsakdagi chigit soni 36 dan 40 donagacha, chigiti tukli, kulrang. 1000 dona chigitning vazni 95—
100 g. Tola chiqishi 39,0—41 %. Tola uzunligi —34,0—35,0 mm. Tolaning metrik raqami — 5700—
5750, tolaning nisbiy uzilish uzunligi — 26,5 kg/teks. Tolaning uzilish quvvati (pishiqligi) — 4,5—
4,6  gk.  Tolaning  mikroneyri  —  4,64,  tolaning  tipi  —  IV.  Gʻoʻza  tupidagi  koʻsaklarining  ochilish 
surʻati yuqori boʻlib, hosilining 80—90 foizi 29—30-sentabrda ochiladi. 
Buxoro—8. Nav gossipium xirzitum turiga mansub boʻlgan ≪Buxoro—6≫ naviga bir pallalik 
oʻsimliklarning fotosintez irsiyatini sunʻiy oʻtkazish yoʻli bilan yaratilgan. Muallifi A.M. Battalov va 
boshqalar. 
Navning boʻyi 90—120  sm. Hosil (simpodial) shoxlari agrotexnik sharoitga mos ravishda 2 
yoki  3  tip  shoxlaydi,  asosiy  poyaning  5—7  boʻgʻinlaridan  chiqadi.  Oʻsuv  shoxlari  0—3  tagacha. 
Koʻsaklari  yirik, tuxumsimon, bir koʻsak paxtasining ogʻirligi 7,0—11  g. Hosili toʻkilmaydi.  Nav 
oʻrtapishar. Birinchi koʻsaklari 50 % ochilish uchun 118—120 kun talab etiladi. Koʻsagi, asosan, 5 
chanoqli, baʻzan 4 chanoqlilari uchrab turadi. Chigiti yirik, 1000 ta chigitining ogʻirligi 120—140 g 
atrofida, tukli, yashil, kulrangda. 
Tolasi III va IV tipga mansub boʻlib, mayin va uzun. Tola chiqishi 35—37 % ni, tola uzunligi 
33—36 mm ni tashkil etadi. 
Xorazm—126.  ≪Paxta≫  ilmiy  ishlab  chiqarisli  birlashmasining  Xorazm  tajriba  tayanch 
punktida Xorazm—125 navi dan yakka tanlash yoʻli bilan yaratilgan. Mualliflar: D. Yoʻldoshev, K. 
Matnazarov, A. Iskandarov, A. Hasanova, Sh. Ibragimov, Q. Bahromov, No Gi Xva.