Fan: Amaliy informatika Ma’ruza: 24 soat Amaliyot

 

2- rasm. Tadqiqodni o‗tkazish uchun tayyorlangan qurilmaning blokli chizmasi.  

 

Bunda quyidagi bog‗lanish xosil bo‗lishi mumkin (3-rasm). 

 

3-rasm. Qarshilik va temperaturaning bog‗lanishini ifodalovchi grafik. 

Barcha  qo‗rsatkichlarni  bir  vaqtning  o‗zida  aniqlab  borilishi  qo‗shma 

o‗lchashlarning  muxim  jixatidir.  Bilvosita  o‗lchashlar  –  bunda  tekshirilayotgan 

kattaliklar qiymati bevosita o‗lchashlar natijasida olingan fizik kattaliklar orasidagi 

ma‘lum munosabatlar – funksional bog‗lanishlar yordamida aniqlanadi. YUqorida 

keltirilgan misolda bog‗lanishni bilgan xolda temperaturani o‗zgartirib, unga mos 

qarshilikni  qiymatini  topishimiz  mumkin.  Bilvosita  o‗lchashlar  -  xaqiqiy 

o‗lchashlar  bo‗la  olmaydi.  Negaki,  bunda  o‗lchanayotgan  fizik  kattaliklarning 

qiymati  boshqa  bir  fizik  kattaliklarni  qiymatini  o‗lchashlar  asosida  hisoblanib 

topiladi. Bir vaqtning o‗zida bir necha, bir – xil nomdagi kattaliklarni o‗lchashlar – 

bunda  o‗lchash  natijalari  chiziqli  tenglamalar  tizimini  echish  natijasida  topiladi. 

O‗lchashlar nafaqat tadqiqotlar, balki butun ishlab chiqarishning asosi hisoblanadi. 

Ilmiy  tekshirishlarda  va  xalq  xo‗jaligida  o‗tkaziladigan  o‗lchashlarga  barcha 

ijtimoiy  mexnatning  10%  to‗g‗ri  keladi.  Kator  soxalarda,  masalan  radioelektron 

asboblar  ishlab  chiqarish  va  ekspluatatsiya  qilish,  xamda  kosmik  texnika 

soxasidagi o‗lchashlar uchun sarf bo‗ladigan harajatlar umumiy harajatlarining 50 

---

%  ga  etar  ekan.  Xozirgi  paytda  o‗lchash  texnikasining  darajasi,  ilmiy  texnika 

taraqqiyoti va ilmiy imkoniyatlarining muxim ko‗rsatkichlaridan biri bo‗lib qoldi. 

Axborotlarni  fizik  ifodalash  usullari.  Hisoblash  texnikasida  ma‘lumotlar  ikkilik 

sanoq  tizimining  kodlari  yordamida  ifodalanadi.  Ikkilik  sanoq  tizimining  1  va  0 

raqamlari,  masalan,  potensial  va  impulьs  usullar  bilan  kodlanishi  mumkin. 

Potensial usulida 1 ga potensialning bir satxi mos kelsa, 0 ga potensialning boshqa 

satxi  to‗g‗ri  keladi.  Impulь  usulida  esa  1  ga  impulьs  mos  kelsa,  0  ga  impulьs 

berilmaydi. HT larida uzlukli ma‘lumotlarni kodlashtirishda potensial yoki impulьs 

usullari qo‗llanilishi mumkin. Lekin HT tashqarisida maxsus – modulyasiya usuli 

(10-rasm)  qo‗llaniladi.  Modulyasiya  usulida  raqamli  ma‘lumotlar  mavjud  aloqa 

vositalaridan  yaxshi  uzatiladigan  sinusoidal  chastota  yordamida  taqdim  etiladi. 

Potensial  va  impalьsli  kodlangan  signallar  yuqori  sifatli  kanallardan  uzatishga 

mo‗ljallangan.  Sinusoida  asosida  kodlashtirilgan  modulyasiya  signallarini  sifat 

ko‗rsatkichi yuqori bo‗lmagan (―pomexli‖-xalaqitli) kanallardan uzatilishi mumkin 

(masalan,  telefon  kanallaridan).  SHuning  uchun  uzluksiz  shakldagi  tovush 

signallarini  uzatishga  yaratilgan  telefonning  uzliksiz  aloqa  kanallari  global 

tarmoqlarning  sinusoida  asosida  kodlashtirilgan  modulyasiya  signallarini  sifatli 

uzata oladi. Signallarni uzatish usulini tanlashga kompyuterlar orasidagi simlarning 

miqdori  ham  ta‘sir  qiladi.  Aloqa  liniyalarining  qiymatini  kamaytirish  uchun 

ulardagi simlarning miqdori kamaytiriladi, natijada aloqa kanallaridan ma‘lumotlar 

ketma-ket  usulda  uzatiladi.  Kompyuter  qurilmalari  orasida  esa  ma‘lumotlar 

parallelь uzatiladi.