Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Людовик XVI нинг қатл этилиши. Париж Коммунасининг на-
мояндалари орасида қиролни суд қилиш ва қатл этиш тарафдорла-
ри кўпроқ эди. Конвент аъзоларини ўта шафқатсизликдан сақлаб 
қолишга америкалик гуманист ва мустақиллик учун уруш иштирок-
чиси Томас Пейн
1
уриниб кўрди. Парижда халқ тўпланиб, «Капет-
ни
гильотинага!»
2
деб митингларда қичқираётган бир пайтда Пейн 
Конвентда сўзга чиқиб, «Менинг монархиядан нафратланишим ва 
жирканишим кўпчиликка маълум... Бироқ бошига кулфат тушиб 
қолган одамга у хоҳ дўст бўлсин, хоҳ душман, менинг ачинишим 
ҳам шундай жонли ва чин дилдандир...» деди. Пейн ўлим жазосини, 
монархия тузумининг бу шафқатсиз қолдиғини бекор қилишни та-
клиф этди. У Конвент кимни бўлмасин, ўлдиришга ҳаққи йўқлигини 
айтиб ўтди. Пейннинг сўзлари чин дилдан ва ишонарли эди. Аммо 
кўпчилик овоз билан Людовик XVI га ўлим жазоси белгиланди 
(овоз бериш очиқ ва номма-ном бўлди). 1793 йилнинг январида
Людовик XVI қатл қилинди.
Бу воқеаларни француз тарихчиси Жан Жорес мана бундай тас-
вирлайди: «Париж хотиржам ва бирмунча қайғули эди. Одамлар 
унча кўп тўпланмади, ҳаракат катта эмасди... Эшафот Миллий гвар-
1
Томас Пейн (1737 –1809) – инглиз-америка ёзувчиси, файласуф, публицист, АҚШнинг 
«оталаридан» бири.
2
Гильотина – бошни кесадиган машина. Францияда 1792 йили врач Ж. Гильотен так-
лифи билан жорий қилинган.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

199
диянинг бир неча батальони билан қуршаб олинганди. Халқ зан-
жирларнинг ортида турарди... Людовик чакмонини ва ёқасини ўзи 
ечди... Бирдан у эшафотнинг чап томонига юрди ва қип-қизариб 
кетиб, халққа қараб гапира бошлади... «Мен бегуноҳ ўлаяпман, – 
деди у қаттиқ ва аниқ овозда, – мен ўз душманларимни кечираман 
ва истайманки, менинг қоним французлар фойдасига тўкилсин ва 
Худонинг ғазабини тинчлантирсин…».
Бироқ... ноғоралар гумбурлади ва унинг сўзларини босиб кетди. 
Соат 10 дан 10 дақиқа ўтганда унинг боши узилди. Қиролнинг жа-
садини Мадлен қабристонига олиб боришди ва сўндирилмаган оҳак 
қатламига кўмишди».
Қиролни қатл қилганлар монархия билан республика ўртасида 
абадий девор ўрнатишни ўйлагандилар. Лекин қироллар ҳали қайтиб 
келади. Қатл эса Людовик Капетга ачиниш ҳиссини туғдирди.
Инқилоб шундай ривожланди. Франция республика деб эълон 
қилинди. Феодал табақавий тенгсизлик бекор қилинди. Мамлакат 
шиори «Эркинлик, Тенглик, Биродарлик!» бўлиб қолди.