Ma'ruza matni doc

Қорин қисми 6-11 сегментдан иборат бўлиб, оёқлари бўлмайди. 
Нерв системаси ва сезги органлари. Кўпчилик ҳашоратлар жуда тез 
ҳаракатланади. Бундай тез ва хилма-хил ҳаракатни таъминловчи нерв системаси 
бошқа бўғимоёқлиларга нисбанат жуда юқори даражада такомиллашган бўлиб 
жуда муракка тузилишга эга. Марказий нерв системаси бир неча нечта ьош нерв 
тугунлари қўшилиши натижасида. «Бош мия»ни ҳосил қилади. Бош мия 3 
қисмдан олдинги, ўрта, кейинги иборат. Ҳар бир қисм алоҳида вазифаларни 
бажаришга мослашган. 
Қорин нерв тугуни – ҳашоратнинг қорин қисмида жойлашган бўлиб, 
нафас олив а юрак ишини бошқаради. Қорин нерв занжирида 3 та. 
Кукрак нерв тугуни – жуда яхши тараққий этган бўлиб, оёқ, қанот ва 
бошқа органлар ишини идора қилиб туради. 
Сезги органлари – турли туман бўлиб, жуда яхши тараққий этган. Мисол: 
Асаларилар қандининг 0,002 фоизли эритмасини сезадилар. Одам эса бундай 
эритмани 0,4 фоизинигина сеза олади. Капалакларни эркаги ҳид билиш 
органлари орқали ўрғочисини бир неча километр масофадан сезиш қобилиятига 
эга. Ҳашоратларни ҳид билиш органлари мўйловларида жойлашади, эшитиш 
органлари оёқларида жойлашган, бўлиб товушни жуда яхши эшитади. Кўриш 
органлари мураккаб ва оддий кўзлардан иборат. Баъзи ҳашоратларни рангни 
яхши фарқлайди (асалари). Бундан ташқари ҳашоратлар муҳим ҳароратини 
ўзгаришини яхши сезади. 
Ҳаракат қилиш системаси. Ҳашоратларнинг мускул системаси жуда 
тараққий этган бўлиб, у кундаланг тарғил мускул толаларидан ташкил топган. 
Бу мускуллар тез қисқариш хусусиятига эга бўлиб, баъзи мускуллар 1 
секундда 500 мартагача қисқариши мумкин. ҳашоратларни ҳаракат қилиш 
органи бўлиб оёқлар ва қанотлар хизмат қилади.
Ҳашоратларни оёғи уларнинг бажарадиган функциясига кўра хилма-хил 
булади. Югурувчи, сакровчи, қазувчи, кесувчи ва ҳ.к. 
Овқат ҳазм қилиш системаси. Ҳашоратлар фаол ҳаёт кечиришлари 
муносабати билан жуда кўп энергия сарфлайди. Бу энергияни ягона манбай 
бўлиб озиқа хизмат қилади. 
Ҳашоратлар турли туман озиқ моддалар билан озиқланади. 
Оизқланиш хусусиятига кўра ҳашоратлар: 
1. Ўсимлик хўр – фитофаг 
2. Чиринди хўр – сапрофаг 
3. Ҳайвон мурдалари билан озиқланувчи – некрофаг 
4. Ҳайвон тезаги ва чиқиндилари билан озиқланувчи – копрфаг. 
5. Бир хил озуқа билан озиқланувчи – монофага 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

6. Ҳар хил озуқа билан озиқланувчи – полифаг турларига бўлинади. 
Ҳашоратларнинг овқат ҳазм қилиш системаси 3 бўлимдан иборат: 
1. Эктодермали олдинги ичак – оғиз бўшлиғи, сулак безлари, қисқа 
халқум, қизилунгач, жиғилдон, ошқозон. 
2. Энтодермали ўрта ичак – нисбатан қисқароқ (ҳашоратда жигар 
бўлмайди) 
3. Эктодермали кейинги ичак – орқа чиқариш тешиги анус билан тугайди. 
Ҳашоратларни озиқланиш характерига қараб, оғиз аппарати қўйидаги 
типларда бўлади. 
1. Кемирувчи типдаги оғиз аппарати – бу типдаги оғиз аппарати 
сувараклар, чигирткалар, қўнғизларда бўлади. 
2. Кемирувчи – сўрувчи типдаги оғиз аппарати 0 бу типдаги оғиз аппарати 
ариларда бўлади. 
3. Санчиб –сўрувчи типдаги оғиз аппарати – бу типдаги оғиз аппарати 
ўсимлик танасини тешиб шарбатини ёки ҳайвон терисини тешиб 
қонини сўришга хизмат қилади. Бундай оғиз аппарати қондалаларда, 
искабтопорлар, безгак чивини, бургалар, каналар бўлади. 
4. Яйловчи типдаги оғиз аппарати – бундай типдаги оғиз аппарати 
капалакларда кўриш мумкин.