Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

3. Bella-LaPadulaning mandatli modeli 
 
Foydalanishni boshqarishning mandatli modeli ko‘pgina mamlakaltlarning davlat va hukumat 
muassasalarida  qabul  qilingan  maxfiy  xujjat  almashish  qoidalariga  asoslangan.  Bella  Lapadula 
siyosatining asosiy mazmuni amaliy hayotdan olingan bo‘lib, himoyalanuvchi axborotni ishlashda 
qatnashuvchilarga va bu axborot mavjud bo‘lgan xujjatlarga xavfsizlik satxi nomini  olgan maxsus 
belgi, masalan “maxfiy”, “mutlaqo maxfiy” va h. kabilarni tayinlashdan iborat. Xavfsizlikning barcha 
satxlari  o‘rnatilgan  ustunlik  munosabati  asosida  tartiblanadi,  masalan,  “mutlaqo  maxfiy”  satxi 
“maxfiy”  satxidan  yuqori  yoki  undan  ustun  turadi.  Foydalanishni  nazoratlash  o‘zaro  harakatdagi 
tomonlarning  xavfsizlik  sathlariga  bog‘liq  holda  quyidagi  ikkita  oddiy  qoida  asosida  amalga 
oshiriladi: 
1. 
Vakolatli  shaxs  (sub’ekt)  faqat  xavfsizlik  satxi  o‘zining  xavfsizlik  satxidan  yuqori 
bo‘lmagan xujjatlardan axborotni o‘qishga haqli. 
2. 
Vakolatli shaxs (sub’ekt) xavfsizlik sathi o‘zining xavfsizlik satxidan past bo‘lmagan 
xujjatlarga axborot kiritishga xaqli. 
Birinchi  qoida  yuqori  satx  shaxslari  tomonidan  ishlanadigan  axborotdan  past  satx  shaxslari 
tomonidan foydalanishdan himoyalashni ta’minlaydi. Ikkinchi qoida (juda muhim qoida) axborotni 
ishlash jarayonida yuqori satx ishtirokchilariga axborotning sirqib chiqishini (bilib yoki bilmasdan) 
bartaraf etadi. 
Bella  va  La-Padula  modeli.  Bu  modelda  foydalanish  huquqini  cheklash  vositalarini  qurish 
maqsadida  aktiv  subektlar  S’  va  passiv  ob’ektlar  Q  tushunchalari  kiritilgan  bo‘lib  sub’ektlarning 
passiv ob’ektlardan foydalanish xuquqlari turlicha bo‘ladi. Ba’zida bu model «foydalanish huquqini 
cheklovchi matritsa modeli» deb yuritiladi. Ko‘pgina mavjud real vaqtli operatsion tizimlarda Bella 
va  La-Padula  modeli  ishlatiladi.  Bu  modelda  foydalanish  dispetcherining  ishlatilishi  shart  bo‘lib, 
himoya tizimi quyidagi uchlik orqali ifodalanadi: 
                                                Z=< S, Q, P > 
   
Bu yerda S sub’ektlar to‘plami, Q- ob’ektlar to‘plami, P- ub’ektlarning ob’ektlardan 
foydalanish huquqlari to‘plami.