Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

Ishonchsiz  xodim  o‘zining  harakatlari  bilan  sanoat  josusi  yetkazadigan  muammoga  teng 
muammoni  tug‘diradi.  Buning  ustiga  uning  borligini  aniqlash  murakkabroq.  Undan  tashqari  unga 
tarmoqning tashqi himoyasini emas, balki faqat, odatda unchalik qatiy bo‘lmagan tarmoqning ichki 
himoyasini  bartaraf  qilishiga  to‘g‘ri  keladi.  Ammo,  bu  holda  uning  korporativ  ma’lumotlardan 
ruxsatsiz foydalanishi xavfi boshqa har qanday niyati buzuq odamnikidan yuqori bo‘ladi.  

---

94 
 
 
20.1-rasm. Axborot xavfsizligini buzuvchining modeli 
Tizimdan  ruxsatsiz  foydalanishga  majbur  etish  sabablarining  diapazoni  yetarlicha  keng: 
kompyuter  bilan  o‘ynaganidagi  hayajon  ko‘tarinkiligidan  to  jirkanch  menedjer  ustidan  hokimlik 
hissiyotigacha.  Bu  bilan  nafaqat  ko‘ngil  ochishni  xoxlovchi  havaskorlar,  balki  professional 
dasturchilar ham shug‘ullanadi. Ular parolni tanlash, faraz qilish natijasida yoki boshka xakerlar bilan 
almashish  yo‘li orqali qo‘lga kiritadilar. Ularning bir qismi  nafaqat  fayllarni ko‘rib  chiqadi, balki 
fayllarning mazmuni bilan qiziqa boshlaydi. Bu jiddiy tahdid hisoblanadi, chunki bu holda beozor 
sho‘xlikni yomon niyat bilan qilingan harakatdan ajratish qiyin bo‘ladi. 
Yaqin vaqtgacha rahbarlardan norozi hizmatchilarning o‘z mavqelarini suiiste’mol qilgan xolda 
tizimni buzishlari, undan begonalarning foydalanishlariga yo‘l qo‘yishlari yoki tizimni ish holatida 
qarovsiz qoldirishlari tashvishlantirar edi. Bunday harakatlarga majbur etish sabablari quyidagilar: 
- 
hayfsanga yoki rahbar tomonidan tanbehga reaksiya; 
- 
ish vaqtidan tashqari bajarilgan ishga firma haq to‘lamaganidan norozilik; 
- 
firmani qandaydir yangi tuzilayotgan firmaga raqib sifatida zaiflashtirish maqsadida kasos 
olish kabi yomon niyat. 
Rahbardan  norozi  xodim  jamoa  foydalanuvchi  hisoblash  tizimlariga  eng  katta  tahdidlardan 
birini  tug‘diradi.  Shuning  uchun  ham  xakerlar  bilan  kurashish  agentligi  individual  kompyuter 
sohiblariga jon deb xizmat ko‘rsatadilar.