Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

 
20.2-rasm. Bella-LaPadula modeli 

---

97 
 
 
4. Xavfsizlikning rolli modeli 
 
Rolli model xavfsizlik siyosatining mutlaqo o‘zgacha xili hisoblanidiki, bu siyosat diskretsion 
modelga  xos  foydalanishni  boshqarishdagi  moslanuvchanlik  bilan  mandatli  modelga  xos 
foydalanishni nazoratlash qoidalarining qat’iyligi orasidagi murosaga asoslangan. 
Rolli  modelda  “sub’ekt”  tushunchasi  “foydalanuvchi”  va  “rol”  tushunchalari  bilan 
almashtiriladi. Foydalanuvchi – tizim bilan ishlovchi va ma’lum xizmat vazifalarini bajaruvchi odam. 
Rol  –  tizimda  faol  ishtirok  etuvchi  abstrakt  tushuncha  bo‘lib,  u  bilan  ma’lum  faoliyatni  amalga 
oshirish uchun zarur vakolatlarining chegaralangan, mantiqiy bog‘liq to‘plami bog‘langan.  
Rol  siyosati  keng  tarqalgan,  chunki  bu  siyosat  boshqa  qat’iy  va  rasmiy  siyosatlardan  farqli 
o‘laroq  real  hayotga  juda  yaqin.  Haqiqatan,  tizimda  ishlovchi  foydalanuvchilar  shaxsiy  ismidan 
harakat qilmay, ma’lum xizmat vazifalarni amalga oshiradi,  ya’ni o‘zlarining shaxsi bilan bog‘liq 
bo‘lmagan qandaydir rollarni bajaradi. 
Rolli siyosat ishlatilganida foydalanishni boshqarish ikki bosqichda amalga oshiriladi: birinchi 
bosqichda har bir rol uchun ob’ektdan foydalanish xuquqlari to‘plamidan iborat vakolatlar to‘plami 
ko‘rsatiladi,  ikkinchi  bosqichda  har  bir  foydalanuvchiga  uning  qo‘lidan  keladigan  rollar  ro‘yxati 
tayinlanadi. Rollarga vakolatlar eng kichik imtiyoz prinsipida tayinlanadi, ya’ni har bir foydalanuvchi 
o‘zining  ishini  bajarish  uchun  faqat  minimal  zarur  vakolatlar  to‘plamiga  ega  bo‘lishi  shart.  Rolli 
model tizimni quyidagi to‘plamlar ko‘rinishida tavsiflaydi (20.3-rasmga qaralsin):  
 
 
20.3-rasm. Foydalanishni boshqarishning rolli modeli 
 
𝑈 – foydalanuvchilar to‘plami; 
𝑅 – rollar to‘plami; 
𝑃  –  ob’ektdan  foydalanish  vakolatlari  to‘plami  (masalan,  foydalanish  xuquqlari  matritsasi 
ko‘rinishida); 
𝑆 – foydalanuvchilarni tizim bilan ishlash seanslari to‘plami.