Mavzu: "oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda zamonaviy texnika va texnologiya" fani bo

Sutning kimyoviy, fizik va biokimyoviy xossalari va xususiyatlari 

Sutning kimyoviy tarkibi .  

Sigirlardan  sog‘ib  olinadigan  sutning  tarkibi  doimiy  bo‘lmasdan  u  bir  qancha  omillar 

bilan belgilanadi. Masalan, sigirlarni oziqlantirish darajasi, em-xashak turlari va sifati, sigirlarni 

saqlash,  parvarishlash,  asrash,  ularning  yoshi,  vazni,  oriq-semizligi,  maxsulot  yo‘nalishi,  

ingivigual xususiyati, fiziologik xolati va x.k. shular jumlasidandir. 

---

 

32 

 

Sigirlarning suti o‘zining kimyoviy tarkibi, fiziologik xususiyati va to‘la qiymatligi, tez 

hazm bo‘lishiga  ko‘ra boshqa xayvon sutidan farq qiladi. 

Sut  o‘zining  tarkibiga  ko‘ra  asosan  ikki  xil:  suv  va  quruq  moddalar  kompleksidan 

tashkil topgan.  Sut  tarkibidagi  suv  undagi  quruq  moddalarni  eritmasi  sifatida  uning zardobi va 

kolloid  sistemasi  vazifasini  bajaradi.  Sut  tarkibidagi  quruq  moddalar  miqdori  uning  to‘yimlik 

darajasini aniqlashga muxim ko‘rsatgich xisoblanadi. 

Sigir  sutidan  suv  va  quruq  moddalar,  hamda  uning  tashkil  qiluvchi  elementlar  turli 

miqdorda bo‘lishi aniqlangan. 

Sigirlarning  sutini  kimyoviy  tarkibi,  ularning  zotiga  ko‘ra  ham  turlicha  bo‘lishi 

aniqlangan.  Jumlagan,  O‘zbekistonda  ko‘paytirilayotgan    sersut  sigirlarning  zotiga  ko‘ra    sut 

tarkibini farqlanishiga  ishonch hosil qilish mumkin. 5-jadval. 

Sigir sutining kimyoviy tarkibi (foiz) 

12-jadval 

Sutning tarkibi: 

o‘rtacha 

Oz  va  ko‘p 

bo‘lishi 

Suv 

67,5 

82,7-90,7 

Quruq moddalar 

12,5 

9,3-17,3 

Yog‘ 

3,6 

2,7-7,0 

Oksil 

3,3 

2,0-5,0 

Jumladan: kazein 

2,7 

6,2-4,5 

 albumin va globulin 

0,6 

0,45-1,1 

Oksilsiz birikmalar 

0,1 

0,02-0,15 

Sut qandi (laktoza) 

4,7 

4,0-5,3 

Mineral moddalar 

0,7 

0,5-1,00 

Limon kislotasi 

0,15 

0,1-0,2 

Fasfatidlar 

0,10 

---- 

 

13-jadval 

Sog‘in sigirlarning  zotida ko‘ra sutining  kimyoviy tarkibi, foiz. 

Tarkibi:                                       Sigirlarning zoti: 

 

qora-ola zot 

shnis zoti 

bushuev zoti 

Yog‘ 

3,4 

4,0 

4,1 

Oksil 

3,2 

3,5 

3,6 

Kazein 

2,5 

2,6 

2,8 

Sut qandi 

5,2 

5,2 

5,1 

Quruq moddalar 

11,8 

13,4 

12,0 

 

 

 

 

Adabiyotdagi  ma’lumotlarga  qaraganda  1  l sigir  sutidagi  vitaminlar  miqdori  quyidagicha 

bo‘lishi aniqlangan: A-130-150 mgk; e-700-900 mgk,  

G-0,07-1,2 mgk; K-1000 shartli birlik; S-900-2000 mgk; RR-1500-1700 mgk;  

V1-700-900mgk; V2-900-2000 mgk; V6-155-760 mgk; V12-2-7 mgk va x.k.  

Olib  berilgan  kuzatishlargan  aniqlanishicha  sut  tarkibidagi  mineral  moddalar  mikdori 

birinchi galda sigirlarda beriladigan em-xashak tarkibiga, uning to‘yimliligi va sifatiga bog‘liq , 

kolaversa  sigirlarning  organizmga  yuz  beradigan  fiziologik  xolatiga  va  individual  xususiyatiga 

---

 

33 

 

bog‘liq  ekan.  Umuman  sigir  suti  tarkibidagi  mineral  moddalar  orasida  kalsiy    va  fosfor  eng 

salmoqli  o‘rin  tutadi  va  miqdor  jixatdan  birinchi  o‘rinda  turadi.  Bu  moddalar  sutdan  pishloq 

tayyorlashga muhim axamiyatga egadir. SHuninddek sigir sutining  tarkibida ma’lum miqdorda 

kaliy,  natriy,  magniy,  xlor  moddalari  va  kobalt,  volfram,  nikel,  litiy  kabi  mikroelementlar  

borligi  ham aniqlangan.