Filologiya fakulteti

Tursunboy  bu  gal  joyidan  qimirlamay  turib  qoldi.  Ikromjon  bora  solib  uning 

boʻyniga  osildi.  Qoʻltiqtayogʻi  yerga  tushdi.  Bir  oyoqlab  turib  uning  yelkalarini 

silar,  peshonalaridan  oʻpardi”

59

.  U  Tursunboyni  frontdan  xat-xabar  yoʻqligi 

uchun  mardlarcha  halok  boʻlgan  deb  yurardi.  Afsuski,  oʻgʻli  vatan  oldidagi 

burchini  tashlab  jonini  saqlash  uchun  xor  boʻlib,  qochib  yurganini  koʻrgan  ota 

undan qattiq nafratlana boshlaydi. Uning tilab olgan yolgʻizgina oʻgʻli toʻrt oydan 

beri  yolgʻiz  toʻqayda  yashayverib, odam  sifatidan  bir  jirkanch yirtqich  qiyofasiga 

kirib  qolgan  edi.  U  oʻgʻilidan  koʻp  narsalarni  kutagan  edi,  u  boshqalar  qatori 

                                                           

58

 Большая Советская энциклопедия, – М., изд-во “БСЭ”, 1952, с. 572. 

59

 Саид Аҳмад. “Уфқ” трилогия. – T.:  Ғофур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1976. 465-б. 

---

                                                                                      

                                                                                    55 

 

oʻgʻlidan  faxrlanishni,  keksayganda  unga  suyanishni  istardi.  Lekin  Tursunboy 

vataniga,  oʻz  ota-onasiga  xoinlik  qildi.  Buni  Ikromjon  hech  qachon  kechira 

olmasdi.  U  oʻgʻlini  alamidan  urib  ham  xumoridan  chiqmaydi.  Ikromjonning 

Tursunboyga  qarata  aytgan  quyidagi  gaplari  hozirgi  kunda  ham  vatanini,  oilasini 

sotib yurgan noqobil va manfur ysohlarga ham ta’luqlidir: “Onaga vafo qilmagan 

bola, kimga vafo qiladi! Yurt ishiga yaramagan bola, qay ishga yaraydi! Ikromjon 

unga qarab qahr gʻazab bilan qichqiradi: - Xoin! Qochoq! Nomard! Hezalak! Iflos! 

It! Tur oʻrningdan!”

60

 Ikromjon oʻgʻlini qishloqqa olib bormoqchi boʻladi. Uning 

jazosini  yurt  berishini  xohlaydi.  Ammo  jonidan  boshqa  narsani  oʻylamaydigan 

Tursunboy otasini qoʻlidan chiqib, qochib ketadi. Ikromjon jahl bilan unga qarata 

oʻq  otadi.  Lekin  oʻq  tegmaydi.  Ikromjon  oʻgʻlining  jazosini  berish,  uni  oʻldirish 

uchun  nomus  kuchidan  oʻq  uzadi.  Shu  joyda  Sayid  Ahmad  oʻzbek  otalariga  xos 

xarakterni  ikki  dona  soʻz  bilan  ochib  beradi:  “Xayriyat,  tegmabdi…”  Bu  ikki 

soʻzdan  Ikromjonning  jahl  ustida  oʻldirmoqchi  boʻlganini,  lekin  oʻldirishni 

xohlamaganini  bilib  olish  mumkin.  Ammo  Ikromjonning  bu  harakatini 

farzandkushlik  harakati  deyishimiz  mumkin.  Buning  ustiga,  u  Tursunboyni 

koʻnglida oʻldirib boʻlgandi. Qabri esa qalbining tubida doʻppayib turardi.  

Koʻrinib  turganidek,  jahon  adabiyotida  ham  oʻzbek  adabiyotida  ham  oʻz 

farzandini  oʻldirgan  farzandkush  obrazlari,  ularning  ichki  kechinmalari  ham  bir-

biridan  zamon  va  makon,  maqsad  va  omillar  yuzasidan  farq  qiladi.  Jahon 

adabiyotida  biror  maqsad  yoki  farzandining  xatosi  uchun  ongli  ravishda  ota 

farzandini  oʻldirgan  boʻlsa,  oʻzbek  adabiyotida  atayin  farzandining  joniga  qasd 

qilish hollari deyarli uchramaydi.  Adabiyotdagi bu holat mentalitet va milliylikka 

borib taqaladi. Oʻzbek adabiyoti islom dini negizida shakllanganligi uchun oilaviy 

munosabatlar  muqaddas  hisoblanadi.Ota  kechirimli  va  farzandining  xatolarida 

oʻzini koʻproq aybdor deb hisoblaydi. 

  

   

 

                                                           

60

 Саид Аҳмад. “Уфқ” трилогия. – T.:  Ғофур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1976. 466-б.

  

---

                                                                                      

                                                                                    56