Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov


Tuproqning tozaligini ko‗rsatuvchi gigiyenik va sanitariya



Download 4,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/161
Sana30.12.2021
Hajmi4,02 Mb.
#196035
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   161
Bog'liq
Ekologiya-A.Ergashev

Tuproqning tozaligini ko‗rsatuvchi gigiyenik va sanitariya 
ko‗rsatkichlari (Sh. Otaboyev, 2007)  
 
 
Тuproq 
0,25 m
2
tuproqda
pashshalar-
ning lichinkasi
1 kg
tuproqdagi
galmintlar
miqdori
K olititr
Anaeroblar
titri
Sanita-
riya
raqami
Тoza
0
0
1 va  undan
yuqori
0,1 va  undan
yuqori
0,8– 1,0
K am
ifloslangan
10  gacha
1,0– 0,01
va  yuqori
1,0– 0,001
va  yuqori
0,85– 0,98
I floslangan
10- 25
11 dan
100  gacha
0,01– 0,001
0,001
0,0001
0,70– 0,80
O‘ta
ifloslangan
25
100
0,001 va
undan past
0,0001 va
undan past
0,7 va
undan
past


186 
 
Tuproqning  noorganik  moddalari,  asosan  kristalli  silisiylik  tuproqlardan 
yoki  kvarsdan  iborat  bo‗lib,  ular  60–80%  tashkil  qiladi.  Tuproqning  mineral 
qismi,  asosan  alumosilikatdan  iborat  bo‗lib,  ular  dala  shpati,  xlorid,  shaffof 
minerallar va boshqalardan tashkil topgan. Tuproqning asosiy tarkibiy qismi ona 
jinsga  (poroda)  juda  bog‗liq,  qolganlarini  insonning  o‗zi  faoliyati  bilan 
o‗zgartirib yubormoqda.  
Tuproq  tarkibida  alumosilikatlardan  va  silisiy  tuproqlaridan  tashqari, 
Mendeleyev 
davriy 
sistemasidagi 
hamma 
elementlar 
uchraydi. 
Mikroelementlarning  juda  ko‗pchiligi  insonning,  hayvonlarning  qonida, 
fermentlar,  garmonlar  tarkibida,  suyakda,  jigarda,  taloq,  buyrak  va  boshqa 
to‗qimalarda  uchraydi.  O‗simliklarni  mahsulotlarida,  to‗qimalarida,  barglarida 
organik moddalar bilan birikmalar holida uchraydi va tarkib topadi. Ular: temir, 
ftor, yod, mis, rux, selen, qo‗rg‗oshin, margans, osh tuzi, molibden, bor, stronsiy 
va  boshqalar.  Dunyoviy  modda  almashinish  sharoitida  tirik  jonlar  tarkibidagi 
makro  va  mikroelementlar  oxir  pirovardida  tuproqqa,  tuproqdan  yana  qayta 
organ va sistemalarga o‗tadi. Bu jarayonda quyoshning nuri, harorati, namlik va 
boshqa  biologik,  biokimyo,  kimyoviy,  fizikaviy  omillar  katta  ahamiyat  kasb 
etadi. 
Tuproq  iqlim  ta‘sirida,  insoniyatning  antropogen  faoliyati  ta‘sirida  juda 
qiyin  ahvolga  tushib  qoldi,  u  tobora  shiddatli  ravishda  ifloslanmoqda, 
zararlanmoqda,  eroziyaga  uchramoqda.  Tuproq  insoniyatning  ma‘naviy 
qashshoqligidan  ezilmokda  va  ma‘lum  darajada  insondan  qasdini  olmoqda, 
ya‘ni hosildorligi kamaymoqda, sho‗rlanmoqda, ko‗chmoqda va hokazolar. 
Agar  biosfera  elementlarini  o‗zaro  bir-birlariga  bog‗langanliklarini,  bir-
birlariga  o‗zaro  ta‘sir  ko‗rsatib  turishlarini  ko‗z  o‗ngimizga  keltirib,  biroz 
bo‗lsada  o‗ylab  ko‗rsak,  inson  o‗zining  ehtiyojini  qondirish  maqsadida 
o‗ylamasdan qilayotgan ishlari oxir pirovardida uning o‗ziga zarba berishi aniq. 
Chunki,  tuproqni  vaxshiylarcha  ifloslantirish  o‗z-o‗zidan  zanjirli  reaksiyalarni 
boshlab  yuboradi,  ya‘ni  bu  ifloslanish  o‗simlik  va  hayvonot,  mikroblar 


187 
 
dunyosiga  salbiy  ta‘sirini  ko‗rsatadi,  u  atmosferani,  suv  havzalarini 
ifloslantiruvchi  ikkinchi  asosiy  obyektga  aylanib  qoladi,  oxir  oqibatda  bunday 
zanjirli  reaksiyadan,  agar  bu  ifloslanishlarning  oldi  olinmasa,  insonning  o‗zi 
azobga qoladi. 
Tuproq biosferada kechayotgan modda almashinish jarayonlarida eng aktiv 
qatnashayotgan  bu  jarayonning,  o‗zini  ichiga  olgan  qismidir.  Bu  jarayon 
oqibatida  suvdagi,  o‗simliklar,  havo  tarkibidagi  elementlar  bevosita  bir 
obyektdan  ikkinchisiga  o‗taveradi,  o‗z  ta‘sirini  ko‗rsataveradi.  Insonning 
antropogen faoliyati natijasida biosfera qiyin ahvolga tushib qoldi. Sababi, butun 
dunyodagi  aholining  demografik  o‗sishi,  uni  ovqatga  bo‗lgan  ehtiyojini 
qondirish  maqsadida  texnika  rivojidan  foydalanish  tuproqning  oziq-ovqat 
mahsulotlari  yetishtirib  berish  imkoniyati  borgan  sari  pasayib  borishiga  olib 
bormoqda tuproqning eroziyasi, sho‗rlanib borish, gumus moddasining kamayib 
ketishi  agrotexnika  yutuqlaridan  oqilona  foydalanmaslik  shunday  salbiy 
oqibatlarga olib keldi.  
Bulardan  tashqari,  tuproqning  ifloslanishi  turli  kasalliklarning  aholi 
o‗rtasida tarqalish mexanizmida katta rol o‗ynamoqda.     
Tuproqning, gigiyenik va ekologik nuqtayi nazaridan qaraganda, o‗ziga xos 
tomonlari bor. Ya‘ni, tabiatning boshqa obyektlariga qaraganda (suv, havo) kam 
harakatli, shu sababli unga o‗zini-o‗zi tabiiy tozalash jarayoni ularga qaraganda 
ancha  kuchsiz.  Insonning  antropogen  faoliyati  oqibatida  tuproqning  tanasiga 
tashlanayotgan  axlat  va  turli  chiqindilar  ayniqsa,  tashqi  muhit  ta‘siriga 
chidamlilari  yig‗ilib  boraveradi.  Zararli  omillar  uning  qariga  shimilib  pastki 
chuqur  qavatlargacha  yetib  boradi,  yer  osti  suvlarini,  ayniqsa,  quduq  suvlarini 
ifloslantirib,  kasalliklar  tarqatishiga  imkon  tug‗iladi.  Iflos,  zararli  omillar 
yig‗ilib, bir-birlarini kuchini oshirishga, boshqa moddalarni, zaharligi kuchliroq 
bo‗lgan moddalarni sintezlanishi imkoniyati tug‗iladi (24-jadval).  
24- jadval 


188 
 

Download 4,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish