Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

Ekin turlarining tuproqdan yuviladigan azot miqdoriga ta‘siri 
(Shkonde, 1979) 
 
Amerikalik  tadqiqotchilarning  ma‘lumotlariga  qaraganda,  shudgorlab 
tashlab  qo‗yilgan  maydonlardan  ekin  bilan  band  paykallarga  nisbatan  ko‗proq 
oziq moddalar yuviladi. 
Ma‘lumki,  ekin  maydonlarida  suv,  shamol  eroziyasi  va  ayniqsa, 
ekinlarning  hosili  bilan  ko‗p  miqdorda  biogen  elementlar,  ya‘ni  1  t  mahsulot 
bilan  16–17  kg  azot,  1–27  kg  fosfor,  1–114  kg  kaliy  tuproqdan  chiqib  ketadi. 
Shuning  uchun  yerni  o‗g‗itlash  yo‗li  bilan  tuproqdan  chiqib  ketgan  biogen 
elementlar  qaytariladi  va  mahsulot  hosil  bo‗lish  jarayonlari  turg‗unlikka  ega 
bo‗ladi. 
Rossiya  federatsiyasining  qishloq  xo‗jalik  tashkilotlarining  bergan 
ma‘lumotlariga  ko‗ra,  turli  yillarda  NPK  (kg/ga)  o‗g‗itlari  dehqonchilikda 
quyidagicha qo‗llanilgan ya‘ni: 
Dehqonchilik  tarixidan  ma‘lum  bo‗lishicha,  ekin  maydonlarini  o‗g‗itlash 
bizning  eramizgacha  ham  qo‗llanilgan.  Masalan,  qadimgi  rimliklar  ekin 
maydoni  relefiga  qarab  tekis  yerlarga  1/4  arava,  tepalik  yerlarga  esa  24  arava 
go‗ng berishgan ekan. 
Ekin turi
Тuproq qa kiritilgan N
me’yori, kg/ga
Isrof bo‘lgan N miqdori,
kg/ ga
O‘tloq
G‘alla  ekinlari
Chopiq talab ekinlar
Sabzavot ekinlari
175
64
126
270
20
43
68
82

---

170 
 
XX  asrning  60-yillarida  professor  Fris  Baadening  fikricha,  2000-yilgacha 
sayyorada har gektar yerga 40 kg azot, fosfor va kaliy ishlatish kerak. FAO ning 
tekshirishi  bo‗yicha,  2000  yilda  dunyo  bo‗yicha  mineral  o‗g‗itlarga  bo‗lgan 
talab 300 mln. t. ga yetadi, shu jumladan, 170 mln. t. azotli, 70 mln. t. fosforli va 
60 mln. t. kaliyli o‗g‗itlar (18-jadval). 
18- jadval 
 
Keltirilgan  mulohazalardan  azotning  yuvilishi  jadal  ketadigan  regionlarda 
dehqonchilikning  o‗ziga  xos  tizimlarini  qo‗llash  va  birinchi  navbatda  donli 
hamda  ozuqabop  ekinlarni  almashlab  ekishga  jiddiy  e‘tibor  berilishi  lozim 
degan xulosa kelib chiqadi.