Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

КХ1 = Хж х Нск ( Ки ( мин 
Бу ерда: КХ1 - шу вариант бўйича келтирилган ҳаражатлар; 

---

96 
Хж - шу вақт бўйича жорий ҳаражатлар
(таннарх); 
Нск - капитал ҳаражатларнинг норматив
коэффициенти; 
К - ҳар бир вариант бўйича капитал қўйилмалар. 
Юқорида қайд этилганидек халқ хўжалиги бўйича коэффициент 0,15 ҳисобланиб, бу 
кўрсаткич тармоқлар бўйича табақалаштирилади.
Табақалаштириш фан-техника тараққиѐти, минтақалар ҳамда тармоқлар хусусиятлари, 
қурилиш даври ва ҳоказолар ҳисобга олинган ҳолда амалга оширилади. 
Корхоналарнинг хўжалик юритиш натижаларини яхшилашда ва иқтисодий 
самарадорлигини оширишда ишлаб чиқариш инфратузилмаларининг ўрни беқиѐсдир. 
Ишлаб чиқариш инфратузилмасига хилма-хил турдаги объектлар, алоқа, электр, нефт, 
газ, сув таъминоти тизими, моддий-техникавий таъминот (омборхоналар, ҳолодилниклар, 
маҳсулотни сақлаш жойлари ва ҳ.к.), маълумотларни қайта ишлаш ва ҳисоблаш 
техникалари - компютерлар, интернет тармоқлари киради. 
Ишлаб чиқариш инфратузилмалари самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткич сифатида 
ишлаб чиқариш самарадорлиги ҳисобланади, яъни буларга транспорт воситаларидан тўғри 
ва тўла фойдаланиш, электр энергияни, газ, сув ҳамда ѐнилғини ҳар бир сўмлик ишлаб 
чиқилган маҳсулотга сарфини камайтириб бориш, омборхоналардан, ҳолодилниклардан 
самарали фойдаланиш, компютер технологиясини ишлаб чиқариш жараѐнларини 
бошқаришда кенг қўллаш ва ҳоказо ҳисобланади. 
Корхона фаолиятини таҳлил қилганда, унинг истиқболини белгилаганда, фаолиятига 
баҳо берганда фақатгина ҳаражатларнинг умумий иқтисодий самарадорлиги ҳақида ҳамда 
қиѐсий самарадорлиги кўрсаткичларини ўрганиш билан чегараланмаслик керак. Корхона 
фаолияти самарадорлигини қўшимча кўрсаткичлар - меҳнат унумдорлиги, фондлар сиғими, 
фондлар қайтими, капитал қўйилмалар, хом ашѐ материалларини, ѐнилғи, энергия, ишлаб 
чиқариш ҳаражатлари даражасининг пасайиши, ҳамда ижтимоий натижалари 
кўрсаткичлари орқали ўрганиш зарурдир. 
Иқтисодиѐтнинг эркинлаштирилиши шароитида корхона фаолиятига баҳо бериш 
мезони сифатида фойда ва рентабеллик кўрсаткичлари ҳисобланади. Шу сабабли, 
корхонанинг ишлаб чиқариш фаолияти асосан фойдани кўпайтиришга ва рентабеллик 
даражасини оширишга қаратилган бўлиши лозим. Бу, албатта маҳсулотнинг ишлаб 
чиқариш таннархини пасайтириш, мақсадсиз ҳаражатларни камайтириш, меҳнат 
унумдорлигини ошириш, янги технологияни жорий этиш ва ҳоказолар ҳисобига 
эришилади. 
Корхона фойда олиш учун энг аввало, ишлаб чиқарилган маҳсулотларни реализация 
қилишдан тушган пул тушуми ҳисобидан қилинган ҳаражатларни қоплаши зарур. 
Ҳаражатларни ҳажми қанча паст бўлса, фойда шунча кўп бўлиши ҳаммага аѐндир. Шундай 
экан, ҳар бир корхона, фаолиятида янгиликни жорий этиш ва инвестицияларни жалб қилиш 
зарурий жараѐнга айланиб бориши керак. Зеро, янгиликни жорий этиш ва инвестиция 
киритиш ҳозирги иқтисодий шароитда корхоналарга янги саноат технологияларини 
киритишнинг энг қулай ва маъқул бўлган шакллари ҳисобланади. 
Еркин бозор иқтисодиѐти шароитида ишлаб чиқаришга инвестицияларни жалб этиш 
корхона фаолиятига янгиликни киритишга асос бўлиб ҳисобланади. Корхона фаолиятининг 
бозор талаби билан боғлиқлиги сабабли янгиликни жорий этишнинг иқтисодий табиати 
бозор талаби орқали белгиланади: бозор янгиликларининг фан-техника янгиликларидан 
уцунлиги сабабли у асосий омилга айланади. Корхонага, инвестиция ва янгиликни жорий 
этишдаги бош мақсад - бозор талабини қондириш асосида юқори фойда олишдир. 

---

97