Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

Сф 
Рц = ——— х 100, 
Ст 
бунда: Сф - соф фойда; 
Рц - маҳсулот (иш, хизмат)нинг умумий ҳажми. 
Ушбу кўрсаткичга бир қанча омиллар таъсир қилади. Булар жумласига қуйидагиларни 
киритиш мумкин: 

---

88 
соф фойданинг ялпи фойдадаги ҳиссаси (Сф/Яф); 
ялпи фойданинг сотилган маҳсулотдан олинган ялпи молиявйи натижалардаги 
ҳиссаси (Яф/Ямн); 
ялпи молиявий натижанинг соф тушумдаги ҳиссаси (Ямн/Ст). 
Улар ўртасидаги боғлиқлик қуйидаги чизмада акс эттирилган (10.4.1-чизма). 
Ушбу омилларни натижа билан боғлайдиган бўлсак, қуйидаги формулага эга бўлиш 
мумкин: 
Сф Яф Ямн 
Рц= —— х ——— х ——— 
Яф Ямн Ст 
Назорат учун саволлар: 
1.Таннарх моҳияти ва уни пасайтиришнинг аҳамияти. 
2. Таннарх таркиби ва тузилиши. 
3. Ишлаб чиқариш ҳаражатлари таркиби. 
4. Ишлаб чиқариш ҳаражатларини камайтириш йўллари. 
5. Фойда ва унинг тадбиркорликни юксалишидаги аҳамияти. 
6. Фойданинг шаклланиши ва тақсимланиши. 
7. рентабеллик ва уни аниқлаш усуллари. 
Таянч иборалар 
«Моддий ҳаражатлар» элементига маҳсулот ишлаб чиқиш учун ташқаридан сотиб
олинадиган хомашѐ ва материаллар, бутловчи маҳсулотлар ва ярим тайѐр маҳсулотлар, 
ѐқилғ и ва ҳамма тур энергия (техналогик мақсадлар ва ишлаб чиқаришга хизмат қилиш 
биноларни иситиш, транспорт ишлари учун ҳаражатлар)нинг қиймати акс эттирилади. 
«Меҳнат ҳақини тўлаш ҳаражатлари» таркибига меҳнатга ҳақ тўлаш – корхона асосий 
ишлаб чиқариш ходимларига, иш натижалари билан мукофотлаш, рағбатлантирувчи ва 
қоплови тўловлар ҳамда штатда бўлмаганлар меҳнатига ҳақ тўлашни ҳам қўшган ҳолдаги 
ҳамма ҳаражатлар киради. 
«Асосий фондлар амортизацияси» таркибига асосий ишлаб чиқариш фондларини тўла 
тиклашга баланс қийматидан, ўрнатилган нормалар бўйича, унинг фаол қисмининг тез 
суръат амортизацияларнинг қўшган ҳолда ажратилган амортизация суммаси киради
фойда -маҳсулот сотишидан, ҳаракатдаги нархларда олинган киримдан, қўшимча 
қиймат солиғ и ва актсиз қўшиламаган ҳолда, ишлаб чиқариш ҳаражатларини айириш 
билан аниқланади
Корхонанинг фавқулодда фойдаси – бу кўзда туилмаган тасодифий тусга эга бўлган 
ходиса ѐки корхонанинг одатдаги фаолияти доирасида пайдо бўладиган ва олиниши 
кўтилмаган фойдалар 
Таннарх – маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш учун кетган жами ҳаражатлар йиғ 
индиси. 
Талаб – энг аввало бирон бир товар ѐки хизматларга бўлган эҳтиѐжнинг бозорда 
намоѐн бўлиши.