Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomasi – /2019 Ўзбекистон республикаси фанлар

XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI – MAXSUS SON 
114
Qirg’oq bo’yidagi havoda tuzning ko’pligi metallar, plastmassalar va ba’zi bir foydali qazilmalarning 
chirishini keltirib chiqarishi mumkin. Sanoatlashgan va binolar qurilgan hududlarda hamda yo’llar bo’yida 
yemiruvchi gazlar (oltingugurt dioksid va b.) har xil qurilish materiallarini buzishi mumkin. O’rab olingan 
yemiruvchan muhitda kalsiy tarkibining buzilishi betonga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Bunday holat ba’zi bir 
qurilish materiallarida ham sodir bo’ladi. Tabiiy tosh – zamonaviy ifloslanishdan ko’pchilik qadimiy 
yodgorliklar va madaniy meros obyektlarini yomonlashayotganini tasdiqlaydi. 
Butun yer sharining isishi qurilish materiallarining ko’rinishini ahamiyatli darajada o’zgartiradi. 
Ko’pgina hududlarda haroratning ko’tarilishi, xususan juda favqulotda yuqori harorat davrining boshlanishi 
kutilmoqda. Bu holat Shimoliy Yevropa va Osiyoning shimoliy qismlarida kuchli shamollarning tez-tez sodir 
bo’lishiga olib keldi. Shuningdek, bu hududlarda muzlarning erishi kuzatilmoqda. Bu vaziyat g’ovak toshlarni, 
betonlarni va materiallarni bo’linib ketishiga olib keladi. Skandinaviyada keyingi yuz yillikda tuproqda 
organik materiallar 50% ga ko’payishi kutilmoqda. Metallarning chirish me’yori oshadi [2]. 
Keyingi omil suv toshqinlarining ko’tarilish ehtimoli, tuproqlarning kimyoviy tarkibiga ta’sir ko’rsatadi. 
Dengiz sathining ko’tarilishi va suv toshqini suv bosishga sabab bo’lishi mumkin.
Shunday qilib, har qanday o’ziga xos hudud uchun bino va unga ishlatiladigan qurilish materiallari 
bo’yicha qaror qabul qilishda iqlimning o’zgarishi e’tiborga olinishi lozim. Hududiy iqlimiy o’zgarishlarning 
ehtimoli oldindan aytib bo’lmaydigan yuqori darajada katta bo’lishi mumkin. Biroq, umumiy qoidaga 
muvofiq, organik materiallar yaxshi himoyalangan bo’lishi kerak va qurilishda juda sifatli qurilish materiallari 
zarur bo’ladi.
Qurilishga maydon tanlash bo’yicha quyidagilarga ahamiyat berilishi lozim: tabiiy (topografik, 
geologik, iqlim) sharoit, transport sharoiti, ishlab chiqarish bilan asosiy va texnologik bog’lanish, qurilish 
uchun yaroqli yer maydoni tanlanishi, qurilish maydonining baland-pastliklari, geologik va gidrologik (tuproq, 
sizot suvlarining mavjudligi, ehtimoliy suv bosishi, suv toshqini, yer ko’chishlar) suv va energiya ta’minoti, 
qurilish maydonini magistral transport yo’llari bilan bog’lovchi yo’llar mavjudligi, qurilishi mumkin bo’lgan 
binoning rivojlanishi va istiqbollaridir.