Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
Tik butun umrini adabiy va teatr ijodiga qaratgan zot edi. Ko'pgina romantiklar 
qatori  Tik  ham  xalq  ijodi  va  ko'hna  nemis  adabiyotiga  alohida  qiziqish  bilan 
qaraydi. U nemis ertaklarini romantiklar ruhida qayta ishlab, ularni nashr ettiradi. 
Nemis  «Xalq  ertaklari»  deb  atalmish  kulliyotlar  ham  uning  e'tiboridan  chetda 
qolmaydi. U XV—XVII asrlarda ijod qilgan nemis dramaturglari asarlarini to'plab 
o'rgandi va keyinroq ular «Nemis teatri» nomi bilan to'plam tarzida nashr etiladi. 
Tikning  “Ko'hna  ingliz  teatri”  degan  kitobi  ham  uning  o'tmish  teatr  hayotiga 
qiziqib qaraganligidan dalolatdir. 
Nemis  romantiklariga  xos  to'pori  va  g'arib  kundalik  hayotdan  uzoqlashish 
hususiyati  Tik  asarlarida  yaqqol  aks  etgan.  Bunga  u  ertak-pyesalarda  real  borliq 
bilan  teatr  tomoshasi,  maishiy  turmush  bilan  taxayyur  chegaralarini  bir-biriga 
tutashtirish orqali erishdi. 
“Etik  kiygan  mushuk”  (1797)  va  «Olamning  pala-partishligi»  (1799) 
pyesalarida,  masalan,  ishtirokchi  kimsalar  badiiy  timsollik  holatidan  chiqib,  dab-
durustdan  sahna ishchisi bilanmi, asar  muallifimi, tomoshabin bilanmi  muloqotga 
kira  boshlaydi.  Odatda,  tomosha  davomida  sahnada  ro'y  beruvchi  «ishkalliklar» 
oraga tushib, sannaviy holatni buzishga olib keladi. Shu usul bilan muallif tasvir-
lanuvchi  hayot  voqeligiga  nisbatan  o'z  kinoya  va  istehzoli  munosabatini  ifoda 
etadi. 
Shu  ma'noda  Tikning  «Bolalar  uchun  ertak»  deb  ataluvchi  «Etik  kiygan 
mushuk»  pyesasi  juda  ibratli.  Bu  odatdagicha  boyvachchalar,  zodagonlar  didiga 
mo'ljallangan  asarlardan  farqli  o'laroq,  keng  doira  teatr  ishqibozlariga  qaratilgan 
g'ayriodatiy  komediya  edi.  Ayni  paytda  u  teatr  romantizmning  romantik  kinoya 
qoidasini amalda tasdiq etuvchi dasturiy asar hamdir. Undagi voqealar romantiklar 
alohida ko'ngil qo'ygan «teatrda teatr» ifoda usuli asosiga ko'rilgan. Sahnada teatr 
sahnasi va tomoshabinlar zali: voqea bir vaqtning o'zida zalda ham, sahnada ham 
davom  etadi;  sahnada  etik  kiygan  mushuk  haqida  ertak  namoyishkorona  ravishda 
o'ynaladi;  soddadil,  lekin  qovoqbosh  bechora  hol  Gotlib  meros  olish  o'rniga 
mushuk oladi. Mushuk bo'lganda ham biroz olg'irligi bo'lsa-da, turgan-bitgani aql, 
amali  zo'r  mushuk  edi.  Mushik  o'ziga  bashang  etik  tiktirib  berilishini  so'raydi, 

---