Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
Adolatsizlikka  nisbatan  murosasizlik  ruhida  tarbiyalanganidan  uning  asarlari 
insonparvarlik g'oyasini ulugiash bilan ajralib turadi. 
Gyugo,  avvalo,  romantizm  uslubining  nazariyachisi  sifatida  tanildi.  Uning  ilk 
«Kromvel»  (1827)  romantik  dramasida  berilgan  so'zboshi  ushbu  uslubning  tub 
tamoyillarini  asoslash  bilan  e'tibor  topdi.  U  klassitsizmning  san'atkorni  ma'lum 
qoidalar  doirasida  cheklab  qo'yishini  keskin  tanqid  ostiga  oldi.  «Qoida  ham  yo'q, 
namuna  ham,  -  dedi  u.  —  Drama  tabiat  aks  etadigan  ko'zgudir.  Lekin,  agar  bu 
shunchaki usti tekis, silliq oyna bo'lsa, u borliqning rang-tusini emas, faqat bemavj 
surati aksini beradi, xolos. Drama shunday yig'iq ko'zguki, unda chaqin nurga, nur 
alangaga  aylanishi  kerak».  «San'atkor  voqealar  olamidan  go'zalini  emas,  balki 
o'sha voqealarga xosini tanlab oladi», deb ta'kidladi, Gyugo klassitsizm aqidasiga 
shama qilib. 
«Kromvel»  asarining  so'z  boshisida  romantik  bo'rtma  (grotesk)  nazariyasiga 
alohida  o'rin  ajratilgan.  Bo'rtma  muallif  tomonidan  kuchaytirish,  qabartirish 
ma'nosidagina  tushunilmaydi.  Gyugo  bo'rtmadan  bir-biriga  zid  va  bir-birini  inkor 
qiluvchi  holatlarni  o'zaro  uyg'unlashtirish  vositasi  sifatida  ham  foydalandiki,  bu 
voqea ko'lamdorligini yana ham bo'rttirib ko'rsatishga imkon yaratdi. Hayot rang-
barangligi  buyuklik  va  pastkashlik,  musibat  va  kulgi,  go'zallik  va  xunuklik 
uyg'unligidan bunyodga keladi. Gyugo san'atda bo'rtma omilini mohirona qo'llagan 
eng  namunali  san'atkor  deb  Shekspirni  tan  oldi.  «Bo'rtma  har  o'rinda  o'zini  o'zi 
ko'z-ko'z  qiladi,—  deydi  V.  Gyugo,—  zero  to'pori  kimsa  o'tli  ehtiroslardan  xoli 
bo'lmaganidek,  ulug'vor  zotlar  ham  pastkashlikka  boradi,  kulgili  ahvolga  tushish 
ham  hech  gap  emas.  Shu  bois  bu  omil  sahnada  doimo  o'zini  ko'rsatib  turadi: 
tragediyaga goh kulgi baxsh etsa, goh iztirob bag'ishlaydi. Dorifurushning Romeo 
bilan,  uch  alvastining  Makbet  bilan,  go'rkovning  Hamlet  bilan  antiqa  uchrashib 
qolishlari ham shu bo'rtma vositachiligidandir». 
Gyugo «Kromvel» asaridagi so'zboshida olg'a surilgan qoidalarga binoan badiiy 
namunalarni  yaratishga  chog'langan,  lekin  asarning  dramatik  tarqoqligi  bunga 
imkon bermagan edi. 

---