K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si

Analiz va sintez 
Yunon tilida «analysis» - taqsimlash, bo‘laklash degan ma’nolarni beradi. «Analytikos» 
esa taqsimlay oladigan degani bo‘ladi. Moddani tahlil qilish uchun kimyogarlar uni tarkibiy 
qismlarga  ajratganlar,  yoki,  bo‘laklaganlar.  «Analiz»  so‘zidagi  «liz»  o‘zagi  boshqa  ko‘plab 
terminlarda ham uchraydi. Masalan, avtoliz (to‘qima va hujayralarning o‘z fermentlari ta’sirida 
o‘zini-o‘zi eritishi), yoki, gidroliz (suv ta’sirida parchalash), gomoliz va geteroliz (radikallar 
yoki  ionlar  hosil  qilish  orqali  bog‘larni  uzish),  piroliz  (qizdirish  orqali  parchalash),  fotoliz 
(yorug‘lik  ta’sirida  parchalash),  elektroliz  (moddani  elektr  toki  ta’sirida  parchalash)  va  ho 
kazo.  Lizosim  esa  biokimyoga  tegishli  termin  bo‘lib,  u  bakteriyalarning  hujayralarini 
parchalovchi fermentning nomidir.  
 Sintez esa buning aksi; u yunonchadagi «synthesis» - biriktirish, tuzish, yig‘ish kabi 
ma’nolarni  beruvchi  so‘zdan  yasalgan.  Kimyogarlar  uchun  bu  terminning  ma’nosi  kundek 
ravshan.  Mazkur  terminni  ilmiy  adabiyotlarda  ilk  marta  1845-yili  Germaniyalik  organik 
kimyogar  Adolf  Vilgelm  German  Kolbe  (1818-1884)  qo‘llagan  edi.  U  chumoli  kislotasini, 
uglerod tetraxloridni, uksus kislotasini va boshqa ko‘plab birikmalarni sintez qilgan. «Sintez» 
so‘zidan keyinchalik «sinton» termini keltirib chiqarilgan. Bu so‘z molekulaning shunday bir 
struktur  birligini  bildiradiki,  ushbu  birlik  molekulani  ma’lum  sintez  usullari  orqali  nisbatan 
murakkabroq  molekulaga  aylantirsa  bo‘ladi.  Ushbu  terminni  1967-yilda  AQSHlik  organik 
kimyogar  Elays  Jeyms  Kori  fanga  joriy  qilgan  edi.  U  1990-yilgi  kimyo  bo‘yicha  Nobel 
mukofoti laureati sanaladi.  
Antifriz 
Ingliz tilida «freeze» so‘zi «muzlamoq» degani bo‘ladi. «Anti-» old qo‘shimchasi esa 
yunonchada  «qarshi»  degani  bo‘lib,  so‘zlar  tarkibida  u  ham  inkor  ma’nosini  berishini  siz 
yaxshi bilasiz. Ya’ni, aynan tarjima «muzlashga qarshi» degani bo‘ladi. Shunga ko‘ra, antifriz 
– kuchli sovuq ob-havo sharoitlarida ham muzlamaydigan suyuqliklarning umumiy nomidir.