K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si

Ittriy, itterbiy, terbiy, erbiy     
Shved  armiyasi  artilleriya  leytenanti  bo‘lgan  Karl  Aksel  Arrenius  (1757-1824) 
harbiylikdan tashqari, shuningdek havaskor mineralolog ham bo‘lgan. Voqea 1757-yilda bo‘lib 
o‘tgan.  Arrenius  o‘zi  qiziqqan  turdagi  mineral  toshlarni  izlab  topish  uchun  Stokgolm 
yaqinidagi  Resaryo  orolida  joylashgan  Itterbyu  (Ytterby)  qishlog‘idagi  dala  shpati  qazib 
olinadigan karyerlardan birida qidiruv olib borar edi. U karyerdan to‘q qora rangli yangi bir 
mineralni topib oldi va ushbu toshni, o‘sha qishloq nomi bilan, itterbit deb nom berdi. Arrenius 
topib olgan va nom bergan ushbu itterbit toshi keyinchalik juda mashhur bo‘lib ketdi. Chunki, 
ushbu mineral tarkibidan ko‘plab yangi kimyoviy elementlar kashf qilindi. Hozirda, Resaryo 
orolidagi  deyarli  barcha  ko‘chalar  elementlar  va  minerallar  nomi  bilan  ataladi.  Shuningdek, 
orolda, minerallar va kimyoviy elementlar muzeyi tashkillangan.  
Arrenius  o‘zi  topib  olgan  yangi  mineralni  Abo  shahriga  –  Finlyandiyalik  yosh 
kimyogar Yoxann Gadolin (1760-1852) ixtiyoriga yuboradi. Gadolin itterbit toshini o‘rganar 
ekan, unda, hali fanga noma’lum bo‘lgan «yer» mavjudligini aniqlagan. O‘sha paytlarda turli 
metallarning  qiyin  eriydigan  oksidlarini  umumiy  tarzda  «yerlar»  deyilardi.  1797-yilda  esa, 
shved mineralologi Andres Gustav Ekeberg ushbu «yer»ni «ittriyli yer» deb nomlashni urfga 
kiritdi. Keyinchalik, mineralning  o‘zini gadolinit deb qayta nomlashgan va uning tarkibidan 
aniqlangan kimyoviy elementni esa ittriy deb atashga qaror qilishgan.  
Oradan ancha yillar o‘tib, shved kimyogari Karl Gustav Mosander (1797-1858) «ittriyli 
yer» aslida uch xil metallning oksidlari qorishmasidan iborat ekanini ko‘rsatib berdi. Ushbu 
qorishma-aralashma  tarkibidan  mustaqil  element  sifatida  ajratib  olingan  yangi  kimyoviy 
elementlarga ham, aynan o‘sha mineral topilgan qishloq nomini bo‘laklarga ajratib taqsimlab 
qo‘yib  yuborishgan.  Ya’ni,  Itterbyu  nomidan,  itterbiy,  terbiy  va  erbiy  elementlariga  nom 
yasalgan.  Mosanderning  o‘zi  erbiy  va  terbiy  elementlarining  oksidlarini  sof  holda  ajratib 
olishga muvaffaq bo‘lgan; itterbiyning toza oksidini esa 1878-yilda Shveytsariyalik kimyogar 
Jan Sharl Galissar Marinyak (1817-1894) birinchi bo‘lib olgan.